Τι σημαίνουν οι νέοι ευρωπαϊκοί κανόνες για το κούρεμα καταθέσεων και ποιους αφορούν

Με τις αποφάσεις των Ευρωπαίων για την τραπεζική ένωση, όσοι έχουν καταθέσεις άνω των 100.000 ευρώ θα είναι υποψήφιοι για “κούρεμα” σε περίπτωση που η τράπεζα στην οποία τηρείται ο λογαριασμός τεθεί υπό εξυγίανση ή εκκαθάριση.

Οι νέοι κανόνες πρέπει να εγκριθούν από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και εντάσσονται στη δημουργία της τραπεζικής ένωσης, στο πλαίσιο της οποίας η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα ασκεί την εποπτεία όλου του τραπεζικού τομέα στην Ευρωπαϊκή Ένωση στα τέλη του 2014. Για την τραπεζική ένωση πρέπει ακόμη να δημιουργηθεί ο ευρωπαϊκός μηχανισμός εκκαθάρισης τραπεζών με προβλήματα (θα αποφασίζει πότε μια τράπεζα πρέπει να τεθεί σε συντεταγμένα σε εκκαθάριση), ενώ στα σχέδια περιλαμβάνεται και η δημιουργία κοινής ευρωπαϊκής εγγύησης καταθέσεων κάτω των 100.000 ευρώ (η οποία σήμερα παρέχεται από εθνικά ταμεία εγγυήσεων).

Συμφώνησαν στο “κούρεμα”

Προς το παρόν οι υπουργοί Οικονομικών συμφώνησαν επί της αρχής στους κανόνες  “διάσωσης εκ των έσω” (bail in) δηλαδή το “κούρεμα”. Δεν έχει διευκρινιστεί πότε θα ισχύσουν. Θεωρητικά μπορεί να τεθούν σε εφαρμογή μετά την ανάληψη της κοινής εποπτείας από την ΕΚΤ (δηλαδή από 1-1-2015) αλλά το πιθανότερο είναι ότι οι κανόνες δεν θα έχουν τεθεί νομικά σε ισχύ πριν το 2018 και προς το παρόν το σκηνικό δεν έχει ξεκαθαρίσει, καθώς θα χρειαστούν αρκετές διαπραγματεύσεις μέχρι να οριστικοποιηθούν τα νομικά κείμενα που θα δίνουν τις λεπτομέρειες.

Ένα πράγμα, όμως, είναι σαφές και έφαρμόστηκε ήδη στην Κύπρο:

Σε περίπτωση που μια τράπεζα χρειάζεται νέα κεφάλαια τα οποία δεν μπορεί να βρει μόνη της από τους παλιούς ή νέους μετόχους, θα ακολουθείται η διαδικασία εξυγίανσης η οποία μπορεί να φτάσει μέχρι το κούρεμα καταθέσεων άνω των 100.000 ευρώ.

Αυτό αποτελεί πλέον πολιτική “γραμμή” στην Ε.Ε. και πιθανόν να εφαρμόζεται κατά περίπτωση και πριν την έναρξη ισχύος της ειδικής νομοθεσίας.

Για να ενισχυθούν τα κεφάλαια της τράπεζας θα χρησιμοποιούνται τα χρήματα -κατά σειρά προτεραιότητας:

1. των μετόχων,

2. όσων έχουν ομόλογα που έχει εκδώσει η συγκεκριμένη τράπεζα

3. τα χρήματα των καταθέσεων άνω των 100.000 ευρώ.

Με λίγα λόγια, όσοι από έχουν χρήματα στην τράπεζα αναλαμβάνουν πλέον ρίσκα και το ρίσκο διαφοροποιείται όχι μόνο ανά χώρα, αλλά και ανά τράπεζα.

Εφεξής οι καταθέτες θα αντιμετωπίζονται ως επενδυτές και συνεπώς θα πρέπει να μετράνε το ρίσκο, σε ποιά χώρα, σε ποιά τράπεζα και σε τι προϊόν βάζουν τα χρήματα τους.

Όπως λένε οι τραπεζίτες πολύ σύντομα οι καταθέτες θα επιλέγουν τράπεζα, όχι με βάση το πόσο υψηλό επιτόκιο προσφέρει, αλλά πόσο υγιής κεφαλαιακά και θωρακισμένη έναντι των κινδύνων είναι.

Το παράδειγμα της Κύπρου

Θα γίνεται δηλαδή κάτι ανάλογο με όσα επιβλήθηκαν στην Κύπρο το Μάρτιο του 2013, με τη διαφορά ότι τώρα πλέον το σύστημα εκκαθάρισης και “κουρέματος” μετατρέπεται σε ευρωπαϊκό κανονισμό.

Στην Κύπρο με το κούρεμα εφαρμόστηκε η πρακτική της “διάσωσης εκ των έσω” (bail in) που σημαίνει με απλά λόγια ότι οι ζημιές καλύπτονται με τα χρήματα που βρίσκονται “μέσα” στην τράπεζα ή τον οργανισμό που τα χρειάζεται.

Μέχρι τότε, η ευρωζώνη εφήρμοζε την πρακτική της “διάσωσης από έξω” (bail out), δηλαδή τα χρήματα βρίσκονται από έξω (έτσι έγινε π.χ. με τη διάσωση του ελληνικού Κράτους, καθώς τα χρήματα δόθηκαν από έξω).

Το Ταμείο Διάσωσης

Μετά το “κούρεμα” των καταθέσεων, εάν η τράπεζα συνεχίζει να χρειάζεται κεφάλαια θα παρεμβαίνει το νέο Ευρωπαϊκό Ταμείο Διάσωσης (ESM- European Stability Mechanism) το οποίο θα χορηγεί απευθείας κεφάλαια στην τράπεζα, ενώ θα συμμετέχει και το κάθε Κράτος με ένα μικρότερο ποσοστό (10%).

 Πόσο αφορά την Ελλάδα το νέο καθεστώς

Στην Ελλάδα οι τράπεζες οι οποίες χαρακτηρίστηκαν “συστημικές” (σ.σ. δηλαδή θεωρούνται πολύ σημαντικές για το σύστημα για να αφεθούν να καταρρεύσουν) έχουν λάβει τα απαραίτητα κεφάλαια από κρατικά χρήματα με βάση προηγούμενες αποφάσεις που ελήφθησαν το 2011, όταν δεν είχε προκύψει ακόμα η πρακτική του “κουρέματος” στην ευρωζώνη. Είναι η διαδικασία της λεγόμενης ανακεφαλαιοποίησης. Τα αναγκαία κεφάλαια υπολογίστηκαν με βάση τα τεστ αντοχής (stress tests) που έγιναν το 2011.

Επομένως η “ανακεφαλαιοποίηση” έχει ολοκληρωθεί με χρήματα (50 δισ. Ευρώ) τα οποία δανείστηκε το ελληνικό Κράτος και τα οποία χορηγήθηκαν στις τράπεζες, οι οποίες τώρα διαθέτουν επαρκή κεφάλαια -χωρίς να επιβαρυνθούν οι καταθέτες.

Το ελληνικό υπουργείο Οικονομικών ανακοίνωσε ότι “οι καταθέσεις των Ελλήνων, αλλά και των άλλων πολιτών της ΕΕ στα πιστωτικά ιδρύματα, με βάση τη χθεσινή απόφαση του ECOFIN, είναι απολύτως εγγυημένες, τουλάχιστον μέχρι του ποσού των 100.000 ευρώ ανά άτομο και ανά τράπεζα. Επιπλέον, στην Ελλάδα, όπου για τις τράπεζες έχει ήδη διατεθεί ποσό 50 δισ. ευρώ για τη θωράκισή τους, οι καταθέσεις είναι απολύτως διασφαλισμένες στο σύνολό τους”.

Θεωρητικά, εφόσον στο μέλλον προκύψουν ανάγκες σε νέα κεφάλαια, πιθανόν να εφαρμοστούν οι νέοι ευρωπαϊκοί κανόνες της “διάσωσης εκ των έσω”, οι οποίοι υπό κάποιες προϋποθέσεις περιλαμβάνουν και το κούρεμα των καταθέσεων άνω των 100.000 ευρώ -ακόμα και αν το νομικό οπλοστάσιο δεν είναι ακόμα ξεκάθαρο.

Κάτι τέτοιο θα συμβεί όμως, μόνο εφόσον οι τράπεζες ή κάποια τράπεζα βρεθεί και πάλι σε ανάγκη κεφαλαίων.

Μια πρώτη ένδειξη για το κατά πόσον θα χρειαστεί κάτι τέτοιο θα υπάρξει όταν γίνουν οι νέες μετρήσεις αντοχής των τραπεζών στο τέλος του έτους, όπου θα φανεί πόσο επηρέασε τη θέση κάθε τράπεζας το βάθεμα της ύφεσης και η αύξηση του αριθμού των κόκκινων δανείων.

Επίσης θα φανεί κατά πόσον επαρκούν τα νέα κεφάλαια που άντλησαν οι τράπεζες από τις αυξήσεις κεφαλαίου, ή θα πρέπει να χορηγηθούν νέα για κάποια από αυτές. Πάντως, από τις αυξήσεις κεφαλαίου των τριών τραπεζών που παρέμειναν ιδιωτικές (Alpha Bank, Πειραιώς, Εθνική) φάνηκε ότι υπήρξε ανταπόκριση ιδιωτικών κεφαλαίων και μάλιστα οι αυξήσεις υπερκαλύφθηκαν, γεγονός που σημαίνει ότι πιθανώς διαθέτουν κεφαλαιακά “μαξιλάρια” για να αντιμετωπίσουν πρόσθετα προβλήματα εφόσον αυτά παρουσιαστούν.

Επιπλέον, από τα κρατικά χρήματα που ήταν διαθέσιμα για την ανακεφαλαιοποίηση, έχουν “περισσέψει” περί τα 7 δις ευρώ.

Οι νέοι κανόνες

Πάντως, οι προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες επιβάλλονται ζημιές στους πελάτες της τράπεζας με βάση τους νέους κανόνες της τραπεζικής ένωσης είναι λίγο περίπλοκες και αφήνουν περιθώρια ειδικών χειρισμών από το κάθε Κράτος.

Υπάρχει για παράδειγμα η δυνατότητα να εξαιρούνται ορισμένα κεφάλαια από τη “διάσωση εκ των έσω” αλλά όχι πριν καλυφθεί τουλάχιστον το 8% της ζημιάς (του συνολικού παθητικού) στην τράπεζα με τη μέθοδο αυτή.

Αυτό σημαίνει ότι πρώτα θα “κουρεύονται” οι μέτοχοι, οι ομολογιούχοι και οι ανασφάλιστες καταθέσεις και μετά θα εξετάζονται τα ενδεχόμενα άντλησης κεφαλαίων από το Κράτος ή από τον Ευρωπαϊκό Ταμείο Διάσωσης (ESM).

Για την ακρίβεια, το κούρεμα που θα καλύπτει τουλάχιστον το 8% του συνολικού παθητικού είναι προϋπόθεση για να χρησιμοποιηθεί το ESM.

Η απευθείας ανακεφαλαιοποίηση

Στην περίπτωση της Ελλάδας ρόλο θα παίξει και το κατά πόσον θα γίνει η αναδρομική ενίσχυση από τον ESM και με ποιο τρόπο. Δηλαδή: αν  και με ποιο τρόπο θα μεταφερθούν στο ESM τα 50 δισ. ευρώ που δανείστηκε το ελληνικό Κράτος για τις τράπεζες τα οποία σήμερα βαρύνουν το ελληνικό δημόσιο χρέος. Το ερώτημα είναι δηλαδή αν θα ισχύσει η προϋπόθεση του bail in (κούρεμα) και για την αναδρομική ανακεφαλαιοποίηση.

Τίποτα από όλα αυτά δεν έχει αποσαφηνιστεί και όλα τα θέματα είναι ακόμη υπό διαμόρφωση.

Ακόμη, δεν είναι γνωστό, τη στιγμή που το Ευρωπαϊκό Ταμείο Διάσωσης (ESM) θα αναλάβει τα 50 δισ. ευρώ της ανακεφαλαιοποίησης, κατά πόσον η ΕΚΤ θα κρίνει ότι οι ελληνικές τράπεζες χρειάζονται ή όχι πρόσθετα κεφάλαια προτού αναλάβει απευθείας την εποπτεία τους και τι προϋποθέσεις θα ορίσουν για τη μεταφορά των κεφαλαίων.

Οι νέοι κανόνες προβλέπουν ότι θα πρέπει να έχουν εξαντληθεί οι δυνατότητες “διάσωσης εκ των έσω” προτού χρησιμοποιηθεί το ευρωπαϊκό ταμείο διάσωσης για τις τράπεζες.

Οι καταθέσεις κάτω των 100.000 ευρώ

Οι καταθέσεις κάτω των 100.000 ευρώ είναι εγγυημένες σε εθνικο επίπεδο, στην Ελλάδα από το Ταμείο Εγγύησης Καταθέσεων και Επενδύσεων.

Η απόφαση των Ευρωπαίων εξαιρεί τις καταθέσεις κάτω των 100.000 ευρώ από τις διαδικασίες “διάσωσης εκ των έσω” (bail in) και το κούρεμα.

Νομικοί κύκλοι, πάντως, έλεγαν ότι θα πρέπει να διευκρινιστεί τι θα γίνεται σε περιπτώσεις που τα κεφάλαια των μετόχων, των ομολογιούχων και των καταθετών άνω των 100.000 ευρώ δεν επαρκούν για την εξυγίανση μιας τράπεζας. Εάν, για παράδειγμα, χρησιμοποιούνται στις περιπτώσεις αυτές  τα χρήματα των εθνικών ταμείων εγγύησης, το κόστος θα μεταφερθεί και πάλι στους καταθέτες, διότι τα ταμεία αυτά χρημαδοτοδούνται από τις καταθέσεις. Ή, ακόμη, κατά πόσον υπάρχει η περίπτωση να “πληγούν” αρχικά οι καταθέσεις κάτω των 100.000 ευρώ σε περίπτωση εκκαθάρισης μιας τράπεζας, αλλά να αποζημιωθούν από το ταμείο εγγύησης στη συνέχεια.

Πώς θα γίνεται η εκκαθάριση τραπεζών

Σύμφωνα με την απόφαση των υπουργών Οικονομικών της Ε.Ε., οι διαδικασίες εκκαθάρισης θα περιλαμβάνουν:

– Την πώληση θυγατρικών ή κλάδων

– Δημιουργία ενδιάμεσων φορέων (διαχωρισμούς σε καλή και κακή τράπεζες)

– “Διάσωση εκ των έσω” (bail in) δηλαδή την επιβολή των ζημιών σε μετόχους και ανασφάλιστους πιστωτές.

Σύμφωνα με την απόφαση, οι καταθέσεις φυσικών προσώπων, μικρών και μεσαίων, καθώς και οι υποχρεώσεις προς την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, θα έχουν μεγαλύτερο βαθμό προστασίας από τις ανασφάλιστες καταθέσεις των μεγάλων εταιρειών.

Οι εξαιρέσεις

Από το bail in θα εξαιρούνται:

– Οι καλυμμένες καταθέσεις και οι ασφαλισμένες απαιτήσεις, όπως καλυμμένα ομόλογα

– Οι υποχρεώσεις προς εργαζόμενους εκκαθαριζομένων εταιρειών (μισθοί και συντάξεις)

– Εμπορικές απαιτήσεις οι οποίες είναι κρίσιμες για την ημερήσια λειτουργία της επιχείρησης

– Απαιτήσεις από συστήματα πληρωμών εξοφλητέες σε λιγότερο από 7 ημέρες.

– Διατραπεζικές απαιτήσεις εξοφλητέες σε λιγότερο από 7 ημέρες.

Επίσης, θα υπάρχει μεγαλύτερη προστασία (δηλαδή θα κουρεύονται στο τέλος) των καταθέσεων φυσικών προσώπων, μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, όπως και των υποχρεώσεων προς την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, έναντι των καταθέσεων που ανήκουν σε μεγάλες εταιρείες.

Πρώτα δηλαδή θα κουρεύονται οι καταθέσεις των μεγάλων εταιρειών και στη συνέχεια οι προαναφερθείσες.

Οι εθνικές αρχές θα μπορούν να εξαιρούν ορισμένες απαιτήσεις από το “κούρεμα” για ειδικούς λόγους, ενώ θα πρέπει να συγκροτήσουν ένα ειδικό Ταμείο Εκκαθάρισης, στο οποίο θα συνεισφέρουν οι τράπεζες της χώρας.

Το Ταμείο Εκκαθάρισης θα πρέπει σε διάστημα 10 χρόνων να αποκτησει πόρους ίσους με το 0,8% των εγγυημένων καταθέσεων (κάτω των 100.000 ευρώ) κάθε χώρας.

Οι εθνικές αρχές θα μπορούν, εφόσον κρίνουν σκόπιμο να χρησιμοποιούν το Ταμείο Εκκαθάρισης για να ανακεφαλαιοποιούν τράπεζες, αλλά σε κάθε περίπτωση το 8% του παθητικού θα πρέπει να καλύπτεται με “bail in” ενώ το ανώτατο όριο συμμετοχής του Ταμείου Εκκαθάρισης θα είναι 5%.