Σημίτης: «H χώρα χρειάζεται ρεαλισμό»

Τόσο η κυβέρνηση όσο και η αντιπολίτευση βασίζουν τις εκ διαμέτρου αντίθετες θέσεις τους στην κοινή υπόθεση ότι το τέλος της περιόδου των μνημονίων θα σημάνει μια γοργή επιστροφή στην ομαλότητα. Βεβαιώνουν ότι οι συνταγές που προσφέρουν θα εξασφαλίσουν τη δραστική ανάκαμψη της χώρας. Τα αλληλένδετα προβλήματα, που αντιμετωπίζει η Ελλάδα και η Ευρωζώνη, δεν μπορούν όμως να λυθούν ως διά μαγείας σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, όπως αφήνουν να εννοηθεί οι διαβεβαιώσεις αυτές. Χρειάζονται συστηματική και επίπονη προσπάθεια, ριζικές υπερβάσεις και ανατροπές και στην Ελλάδα και στην Ευρωζώνη. Μία σύντομη απαρίθμηση των κρίσιμων θεμάτων της χώρας δείχνει το εύρος της επιβεβλημένης αλλαγής.

1 Η παραγωγική βάση της χώρας είναι περιορισμένη, η ποιότητα των προϊόντων χαμηλή, οι τεχνολογικές γνώσεις ανεπαρκείς, το κόστος παραγωγής υψηλό.

2 Συνέπεια είναι η χαμηλή ανταγωνιστικότητα. Η παραγωγή που δεν βρίσκει διεξόδους στις διεθνείς αγορές δεν μπορεί να στηρίξει σταθερούς ρυθμούς ανάπτυξης.

3 Η Ελλάδα ξοδεύει περισσότερο απ’ ό,τι παράγει. Η οικονομική πολιτική προσαρμοζόταν κατά κανόνα στα αιτήματα διαφόρων κοινωνικών ομάδων. Αποτέλεσμα ήταν το κράτος παροχών, η πελατειακή πολιτική και η πλημμύρα των συντεχνιακών ομάδων. Συνέπεια ήταν τα συνεχή ελλείμματα των προϋπολογισμών, των ισοζυγίων πληρωμών, το αυξανόμενο δημόσιο χρέος και η σημερινή κρίση. Το πολιτικό-οικονομικό-κοινωνικό σύστημα παραμένει όμως περίπου το ίδιο, παρόλο που χρεοκόπησε αμετάκλητα.

4 Το κράτος είναι αναποτελεσματικό. Το χαρακτηρίζουν οι υστερήσεις στην οργάνωση της διοίκησης, το χαμηλό επίπεδο των γνώσεων και των ικανοτήτων των υπαλλήλων, οι δαιδαλώδεις διαδικασίες, η πολυνομία, η τυπολατρία.

5 Η ανεργία. Η μη παραγωγική απασχόληση. Η πληθώρα μεταπρατών, μεσαζόντων, διαμεσολαβητών, ο υπερβολικός αριθμός δημοσίων υπαλλήλων σε σχέση με τα καθήκοντα που επιτελούν, το μεγάλο ποσοστό αυτοαπασχολουμένων λόγω των περιορισμένων δυνατοτήτων ανεύρεσης ικανοποιητικής εργασίας.

6 Οι δυσκολίες στην πραγματοποίηση μεταρρυθμίσεων λόγω έντονης αντίδρασης του πλέγματος εξουσίας που διαμόρφωσε η συλλειτουργία κομμάτων, συντεχνιών οικονομικών συμφερόντων και πελατειακών δικτύων. Η χωρίς ενδοιασμούς αντιπαλότητα που χαρακτηρίζει την πολιτική ζωή.

Δεν υπάρχουν λύσεις σε αντιπαρά­­θεση με την ΕΕ ή αδιαφορώντας για τις εξελίξεις στον ευρωπαϊκό χώρο

Τα προβλήματα της χώρας δεν μπορούν να αντιμετωπισθούν από την Ελλάδα είτε σε αντιπαράθεση με την Ευρωπαϊκή Eνωση είτε αδιαφορώντας για τις εξελίξεις στον ευρωπαϊκό χώρο. Η Ελλάδα είναι ενταγμένη από τα πράγματα στο ευρωπαϊκό και στο διεθνές σύστημα οικονομικής και πολιτικής συνεργασίας. Η αυτονομία της χώρας λειτουργεί μέσα σε ένα υπέρτερο πλαίσιο καθοριστικό για τις δυνατότητές της και άρα τις επιλογές της. Παρ’ όλα αυτά πιστεύουμε ότι όλοι οι άλλοι είναι υποχρεωμένοι να συμμορφωθούν με τη θέλησή μας οτιδήποτε και αν ζητήσουμε. Διαμαρτυρόμαστε για τους τοκογλυφικούς τόκους που πρέπει να πληρώσει η χώρα.

Παρ’ όλα αυτά προσφεύγουμε πάντα στις ίδιες αγορές για να δανειστούμε, επειδή κανένας άλλος δεν μας δανείζει. Το λογικό συμπέρασμα, να ξοδεύουμε λιγότερο για να μη δανειζόμαστε, θεωρείται έκφραση μιας ανάλγητης πολιτικής λιτότητας. Eντονη δυσπιστία αντιμετωπίζει και το συμπέρασμα ότι πρέπει να είμαστε μέλη ενός υπερεθνικού συνόλου, όπως η Ευρωζώνη. Oμως μόνοι μας δεν έχουμε την απαραίτητη εμπιστοσύνη των διεθνών επενδυτών και αγορών, τη δυνατότητα να εξασφαλίζουμε χρηματοδοτήσεις για την ανάπτυξη με χαμηλότερο επιτόκιο ή την εξασφάλιση ότι μπορούμε να προσφύγουμε στους μηχανισμούς στήριξης της Ευρωζώνης που βοηθούν τα κράτη-μέλη σε ώρα κρίσης.

Αναπόφευκτες οι νέες κρίσεις όσο θα υπάρχει αισθητή διαφορά ανταγωνι­στικό­τητας μεταξύ των εταίρων

Η Ευρωπαϊκή Eνωση και η Ευρωζώνη αντιμετωπίζουν και αυτές μια σειρά από προβλήματα που είτε συναρτώνται με την αντιμετώπιση του ελληνικού θέματος, είτε με την πρόληψη μιας παρόμοιας κρίσης στο μέλλον. Τέτοια είναι:

1 Η διαφορά επιπέδων ανάπτυξης μεταξύ του πυρήνα της Ενωσης και της περιφέρειάς της, η μειωμένη ανταγωνιστικότητα των περιφερειακών χωρών και τα μεγάλα ελλείμματα στο ισοζύγιο πληρωμών τους. Συνέπεια της κατάστασης αυτής είναι ο αυξανόμενος δανεισμός και το αυξανόμενο δημόσιο και ιδιωτικό χρέος των περιφερειακών χωρών. Κατά τις χώρες του πυρήνα η θεραπεία του φαινομένου αυτού απαιτεί δημοσιονομικούς περιορισμούς και συνεχή διαρθρωτικά μέτρα. Είναι κατ’ αυτούς η πολιτική που θα επιτρέψει στις χώρες της περιφέρειας να υπερβούν από μόνες τους τις δυσκολίες τους παρά το ανταγωνιστικό περιβάλλον. Πρόκειται για μια ωραιοποίηση της κατάστασης. Στην πραγματικότητα παροδικές βελτιώσεις και νέες κρίσεις θα είναι αναπόφευκτες στην περιφέρεια και θα διαδέχονται η μία την άλλη όσο θα υπάρχει αισθητή διαφορά ανταγωνιστικότητας μεταξύ των εταίρων.

2 Λύση αποτελεί είτε η αμοιβαιοποίηση των χρεών που δεν επιτρέπεται σήμερα είτε η δημιουργία ενός συστήματος μεταφοράς πόρων προς την περιφέρεια πέραν των υφισταμένων σήμερα μεταβιβάσεων των διαρθρωτικών ταμείων. Τα θέματα αυτά παραμένουν ωστόσο ταμπού στην Ευρωπαϊκή Eνωση. Απόλυτη σιωπή συνάντησαν και άλλες προτάσεις π.χ. για τη δημιουργία ενός υπερεθνικού συστήματος ασφάλισης, που θα παρέχει στοχευμένη στήριξη σε χώρες που έχουν υποστεί σοβαρά οικονομικά πλήγματα.

3 Η κρίση αντιμετωπίστηκε με μέτρα που δεν προβλέπονταν στις Συνθήκες και ήταν μάλιστα αντίθετα στο πνεύμα τους, όπως το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοοικονομικής Σταθεροποίησης (EFSF) και ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθεροποίησης (ESM). Μια πληθώρα νέων ρυθμίσεων, όπως το Δημοσιονομικό Σύμφωνο και το «Ευρωπαϊκό εξάμηνο», και ένα σύνολο κανονισμών (six pack/two pack) καθόρισαν νέους κανόνες ελέγχου των δημοσιονομικών κάθε χώρας. Οι προϋπολογισμοί των κρατών-μελών π.χ. τώρα πια ελέγχονται και εγκρίνονται από το ευρωπαϊκό κέντρο. Το σύστημα παρακολούθησης και ελέγχου είναι όμως πολύπλοκο, δυσεφάρμοστο και ελλιπές. Ασαφές παραμένει ποιος θα το αποτιμά και πώς θα διαμορφώνεται η οικονομική και η δημοσιονομική πολιτική για το σύνολο της Ευρωζώνης. Η Ευρωζώνη χρειάζεται οπωσδήποτε μια οικονομική κυβέρνηση ικανή να την καθοδηγεί. Το θέμα της οικονομικής διακυβέρνησης έχει συζητηθεί στην Ευρωζώνη με πενιχρά αποτελέσματα μέχρι σήμερα. Αλλαγές σ’ αυτή την κατεύθυνση δεν είναι επιθυμητές απ’ όλες τις χώρες του πυρήνα.

Υπάρχει ανάγκη για δράσεις που θα εξισορροπούν τις διαφορές μεταξύ κέντρου και περιφέρειας

4 Η ανάγκη στενότερης συνεργασίας μεταξύ των κρατών-μελών και δραστικής επέκτασης της ενιαίας διακυβέρνησης είναι αναμφισβήτητη. Από όλους σχεδόν αναγνωρίζεται ότι το κοινό νόμισμα χωρίς ενιαία δημοσιονομική πολιτική για το σύνολο της Ευρωζώνης θα παρουσιάζει συνεχώς προβλήματα. Κοινός τόπος είναι επίσης η ανάγκη ενός ενιαίου προϋπολογισμού για την Ευρωζώνη, ώστε να πραγματοποιούνται δράσεις που θα εξισορροπούν τις διαφορές μεταξύ κέντρου και περιφέρειας και θα επιτρέπουν τις πρωτοβουλίες για την ανάπτυξη των υποδομών, τη βελτίωση της εκπαίδευσης και την προστασία του περιβάλλοντος σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ζητούμενο είναι και κοινοί φορολογικοί κανόνες ώστε να αποφεύγεται το φορολογικό ντάμπινγκ και η φοροδιαφυγή κυρίως των πολυεθνικών επιχειρήσεων.

Είναι απαραίτητη η θεσμοθέτηση ενός υπουργείου Οικονομικών της Ένωσης

5 Η εμβάθυνση όμως της ολοκλήρωσης στο επίπεδο της Ευρωζώνης θέτει σημαντικά προβλήματα και προκαλεί έντονες αντιδράσεις. Hδη έχει επισημανθεί το πρόβλημα της δημοκρατικής νομιμοποίησης των αποφάσεων των εκτελεστικών ευρωπαϊκών οργάνων. Η εξουσία βρίσκεται σήμερα με τρόπο ασυμμετρικό στα χέρια των χωρών με τη μεγαλύτερη οικονομική ισχύ και των κεντρικών γραφειοκρατικών μηχανισμών της Ενωσης ιδίως της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Οι λαοί που εφαρμόζουν τις αποφάσεις τους ελάχιστες δυνατότητες έχουν να τις αμφισβητήσουν μέσω των αντιπροσωπευτικών οργάνων της ΕΕ. Εκείνοι που παίρνουν τις αποφάσεις δεν λογοδοτούν ούτε κρίνονται για τις πράξεις τους. Το δημοκρατικό έλλειμμα στην Ενωση αποτελεί κοινό τόπο. Oπως και το διαζύγιο μεταξύ εξουσίας και υποχρέωσης λογοδοσίας.

Η αποκατάσταση της δημοκρατικής λειτουργίας στο σύστημα της διακυβέρνησης της Ευρωζώνης αποτελεί αντικείμενο συζητήσεων σε όλο τον ευρωπαϊκό χώρο. Eχει προταθεί, μεταξύ άλλων, η θεσμοθέτηση ενός κοινοβουλίου της Ευρωζώνης που θα αποτελείται είτε από τους βουλευτές του Ευρωκοινοβουλίου που εκπροσωπούν τα κράτη μέλη της ΟΝΕ ή από εκπροσώπους των εθνικών κοινοβουλίων. Διαδεδομένη είναι επίσης η γνώμη ότι για να επιτευχθεί μια ενιαία και αποτελεσματική διακυβέρνηση είναι απαραίτητη η θεσμοθέτηση ενός υπουργείου οικονομικών της Ενωσης. Ο υπουργός θα επιλέγεται και θα λογοδοτεί στο κοινοβούλιο της Ευρωζώνης. Πιο συντηρητικές προτάσεις προβλέπουν τη σύσταση μιας «Επιτροπής Εποπτείας του ευρώ» στην οποία θα συμμετέχουν εκατό εκπρόσωποι των εθνικών κοινοβουλίων και ανάλογος αριθμός ευρωβουλευτών. Η Επιτροπή αυτή θα έχει ελεγκτικές αρμοδιότητες.

6 Οι προτάσεις για έναν νέο τρόπο συνολικής διακυβέρνησης της Ενωσης δεν έχουν μέχρι τώρα απασχολήσει συστηματικά είτε τις κυβερνήσεις των κρατών-μελών είτε τα όργανα της Eνωσης στις μεταξύ τους επίσημες συζητήσεις. Ούτε είναι πιθανό να τις απασχολήσουν άμεσα, αν και προβληματισμοί εκφράζονται από διάφορες πλευρές. Συναντούν τις έντονες αντιρρήσεις ορισμένων κρατών, που φοβούνται ότι θα χάσουν κάθε δυνατότητα επιρροής στις εξελίξεις σε περίπτωση πολιτικής ενοποίησης. Eνα πρόσθετο ιδιαίτερα σοβαρό εμπόδιο είναι ότι η αποδοχή των προτάσεων αυτών προϋποθέτει την αλλαγή των Συνθηκών. Εντονη βούληση για την τροποποίησή τους δεν υπάρχει όμως κάτω από τις κρατούσες συνθήκες. Οι πολίτες σε αρκετές χώρες, αν και θέλουν να υπάρξει μια αποτελεσματικότερη λειτουργία της Ευρωζώνης, φαίνεται να αμφισβητούν τη θεσμοθέτηση μιας υπερεθνικής οικονομικής ή και πολιτικής εξουσίας που θα μπορεί να αποφασίζει για θέματα της χώρας τους ανεξάρτητα από την άποψη της κυβέρνησης ή του κοινοβουλίου τους. Πιο εφικτή είναι μια νέα Συνθήκη για την Ευρωζώνη, η οποία θα ενοποιήσει τις σημερινές πολλαπλές ρυθμίσεις σ’ ένα πιο λειτουργικό πλαίσιο και θα θεσμοθετήσει τις αναγκαίες αλλαγές για μια οικονομική κυβέρνηση που επιλέγεται και λογοδοτεί δημοκρατικά.

Το πρόβλημα μιας συντονισμένης αποτελεσματικής δράσης των χωρών της Ευρωζώνης δεν αφορά μόνο την υπέρβαση της σημερινής κρίσης και την αποφυγή νέων κρίσεων στο μέλλον. Αφορά το πολύ σοβαρότερο θέμα της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης απέναντι στις ΗΠΑ, στην Κίνα και του ελέγχου των συνεπειών της παγκοσμιοποίησης. Οι προβλέψεις είναι δυσοίωνες. Σ’ έναν πολυπολικό κόσμο, όπου οι άλλες μεγάλες δυνάμεις θα αυξάνουν τις σφαίρες επιρροής τους, η Ευρώπη για να διατηρήσει έναν πρωταγωνιστικό ρόλο θα πρέπει να ενισχύσει τις δυνατότητές της και να μιλά με μια φωνή. Αλλιώς θα επιβεβαιωθούν οι εκτιμήσεις ότι σε μια πεντηκονταετία καμιά από τις ευρωπαϊκές χώρες δεν θα ανήκει πια στις οχτώ σημαντικότερες χώρες του κόσμου παρ’ όλο που σήμερα ανήκουν σ’ αυτές τέσσερις.

Με ενημέρωση θα γίνουν κατανοητά τα προβλήματα, οι νομοτέλειες, οι περιο­ρισμοί και οι δυνατότητες της χώρας

Για την Ελλάδα, το διακύβευμα των ευρωεκλογών δεν αφορά το μνημόνιο. Oχι μόνο γιατί θα παύσει να ισχύει στη διάρκεια του έτους, αλλά και γιατί στην Ευρωζώνη ισχύουν ήδη παραπλήσιοι κανόνες που δεσμεύουν τα μέλη της στην τήρηση συγκεκριμένων επιδιώξεων, στην προώθηση διαρθρωτικών μεταβολών και στον σεβασμό των δημοσιονομικών στόχων. Το διακύβευμα των ευρωεκλογών είναι για τη χώρα η διαμόρφωση μιας πολιτικής ατζέντας για την αντιμετώπιση της υστέρησής της στο πλαίσιο της συμμετοχής στην Ευρωζώνη αλλά και για την ανάπτυξη της Ενωσης προς ένα καλύτερο πρότυπο – προς την οικονομική, δημοσιονομική και τελικά πολιτική ενοποίηση ως δημοκρατική Ενωση αλληλεγγύης, κοινωνικής δικαιοσύνης και συνοχής. Αυτό προϋποθέτει όμως και άποψη και στόχους για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ενωσης και τον ρόλο της χώρας στην προσπάθεια αυτή.

Στόχος της εκλογικής αναμέτρησης δεν πρέπει να είναι η αντιπαράθεση γύρω από τα θέματα της τρέχουσας εσωτερικής πολιτικής και βεβαίως όχι το κυνήγι του σταυρού. Επιδίωξή της πρέπει να είναι η ενημέρωση των πολιτών, ώστε να γίνουν κατανοητά τα προβλήματα, οι υπάρχουσες νομοτέλειες, οι περιορισμοί και οι δυνατότητες της χώρας. Να συνειδητοποιήσουν την πραγματικότητα, να αποδεχθούν και να στηρίξουν τις επιβεβλημένες προσπάθειες. Να αλλάξουν οι νοοτροπίες ώστε οι πολίτες να μη ζουν σ’ έναν μικρόκοσμο αποσυνδεδεμένο από τις παγκόσμιες εξελίξεις με τη φαντασίωση ότι είναι σε θέση να αποφύγουν τις συνέπειες της ευρωπαϊκής ενοποίησης και της παγκοσμιοποίησης, ότι μπορούν άκοπα και χωρίς συνέπειες να διαφωνούν και να επιβάλλουν τη θέλησή τους. Η χώρα χρειάζεται να συνειδητοποιήσει τα προβλήματά της και να ασχοληθεί ουσιαστικά με αυτά για να τα ξεπεράσει. Χρειάζεται ρεαλισμός.

Τι κρίνεται στην ευρω­κάλπη

Το διακύβευμα των ευρωεκλογών είναι για τη χώρα η διαμόρφωση μιας πολιτικής ατζέντας για την αντιμετώ­πιση της υστέρησής της στο πλαίσιο της συμμετοχής στην Ευρωζώνη αλλά και για την ανά­πτυ­ξη της Ενωσης προς ένα καλύτε­ρο πρότυπο. Αυτό προϋποθέτει όμως και άποψη και στόχους για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ενωσης και τον ρόλο της χώρας στην προσπάθεια αυτή.

Δημο­κρα­τι­κό έλλειμμα

Η εμβάθυνση της ολοκλήρωσης στο επίπεδο της Ευρωζώνης θέτει σημαντικά προβλή­ματα και προκαλεί έντονες αντιδρά­σεις. Hδη έχει επισημανθεί το πρόβλημα της δημο­κρατικής νομιμοποίησης. Η εξου­σία βρίσκεται με τρόπο ασυμμε­τ­ρι­κό στα χέρια των χωρών με τη μεγα­λύ­τερη οικονομική ισχύ και των κεντρι­κών γραφειοκρατικών μηχανισμών… Το δημοκρατικό έλλειμμα στην Ενωση αποτελεί κοινό τόπο.