Πώς είναι ένα σχολείο διοικούμενο από εκπαιδευτικούς;

Τον τελευταίο καιρό γίνεται συχνά λόγος για το δημοκρατικό σχολείο. Η συζήτηση περιορίζεται αποκλειστικά στους μαθητές, στην ανάγκη συμμετοχής τους στον σχεδιασμό εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων ακόμα και στη λήψη αποφάσεων για τη διοίκηση του σχολείου αλλά και στην ανάγκη σεβασμού της προσωπικότητας τους. Παραγνωρίζεται όμως το κεφάλαιο “εκπαιδευτικοί”. Γιατί ένα δημοκρατικό σχολείο πρέπει να αφορά εξίσου τους εκπαιδευτικούς και την δυνατότητα τους να συμμετέχουν ισότιμα στη διοίκηση της σχολικής μονάδας και στις αποφάσεις της σχολικής κοινότητας.

Στη σημερινή εκπαιδευτική πραγματικότητα στη χώρας μας και παρά τον συγκεντρωτικό χαρακτήρα του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, οι σχολικές μονάδες λειτουργούν με βάση ένα στοιχειωδώς δημοκρατικό θεσμικό πλαίσιο. Ο Σύλλογος διδασκόντων έχει την δυνατότητα να λαμβάνει αποφάσεις για σημαντικές πτυχές της σχολικής καθημερινής ζωής (ωρολόγιο πρόγραμμα, προγραμματισμό δραστηριοτήτων, ιεράρχηση αναγκών του σχολείου κτλ).

Η κυρίαρχη πολιτική τάση στην εκπαίδευση επιχειρεί ωστόσο να υποβιβάσει τον ρόλο του Συλλόγου διδασκόντων από αποφασιστικό σε απλώς συμβουλευτικό όργανο. Προκρίνει την ανάδειξη του διευθυντή σε “αποτελεσματικό ηγέτη”. Ο διευθυντής δεν θεωρείται πλέον ένας από τους συναδέλφους, πρώτος αλλά ίσος στο Σύλλογο διδασκόντων. Αντίθετα, αποκόβεται από το σώμα των συναδέλφων. Απαλλάσσεται πλήρως από διδακτικά του καθήκοντα, αξιολογεί, πειθαρχεί, έχει αυξημένες αποδοχές. Μετατρέπεται σε μάνατζερ ως ένα δείγμα ότι το σχολείο εξελίσσεται και ακολουθεί τις τάσεις της αγοράς. Οι εκπαιδευτικοί από την άλλη χάνουν το δικαίωμα τους να συμμετέχουν ισότιμα στο σχεδιασμό της λειτουργίας της σχολικής μονάδας. Μετατρέπονται σε απλούς διεκπεραιωτές ενός διδακτικού έργου για το οποίο έχουν δικαίωμα να εκφράσουν τη γνώμη τους  ελάχιστα.

Τα περισσότερα δημόσια σχολεία παραδοσιακά διοικούνται από διευθυντές, οι οποίοι πειθαρχούν στις πολιτικές που υπαγορεύονται από το κράτος. Αλλά μία ομάδα 60 σχολείων στην χώρα (το κείμενο αναφέρεται στις ΗΠΑ) ανατρέπουν το ιεραρχικό σύστημα, βάζοντας τους εκπαιδευτικούς να ελέγξουν πλήρως την διοίκηση των σχολείων τους.

Ονομάζεται πρωτοβουλία Teacher Powered Schools, που καθοδηγείται από Education Evolving και ο σκοπός είναι να δημιουργήσουν ένα κίνημα που θα εμπνεύσει άλλους δασκάλους σε σχολεία όλης της χώρας να συνειδητοποιήσουν τις δυνατότητες τους ως ηγέτες.  Με βάση αυτό, το Education Evolving εξέδωσε μία μελέτη σε συνεργασία με το κέντρο για την Ποιοτική Διδασκαλία, η οποία δείχνει ότι 91% των Αμερικανών πιστεύουν ότι οι εκπαιδευτικοί θα έπρεπε να είχαν μεγαλύτερη εξουσία στις αποφάσεις που επηρεάζουν την μάθηση. Επιπλέον, 81% των Αμερικανών δείχνουν ότι εμπιστεύονται τους εκπαιδευτικούς για να κάνουν “τα σχολεία να λειτουργούν καλύτερα.”

Σε αυτό το μοντέλο διοίκησης των σχολείων από εκπαιδευτικούς, ομάδες εκπαιδευτικών “δουλεύουν συνεργατικά ως ηγέτες και συνεργάτες για να πάρουν επαγγελματικές αποφάσεις πάνω σε θέματα πουεπηρεάζουν τους μαθητές συμπεριλαμβανομένων της επιλογής συναδέλφων, την αξιολόγηση, τη χρηματοδότηση και τις υποδομές, το αναλυτικό πρόγραμμα και την πολιτική σε επίπεδο σχολείου.”

Οι εκπαιδευτικοί που ερωτήθηκαν είπαν ότι η μεγαλύτερη επίδραση στη μάθηση θα ήταν η ευκαιρία να έχουν περισσότερο έλεγχο σε αποφάσεις σχετικές με το σχολείο.

Πώς θα έμοιαζε λοιπόν, ένα σχολείο που διοικείται από εκπαιδευτικούς; Η Carrie Bakken, μία από τους ιδρυτές του Avalon School, ένα charter school στο St. Paul στη Μινεσότα, περιέγραψε πώς ένα τέτοια σχολείο λειτουργεί στο EWA συνέδιο στο Νάσβιλ.

Στο Avalon School, υπάρχουν 17 εκπαιδευτικοί και 190 μαθητές, με ένα 35% από αυτούς να αναγνωρίζονται με ειδικές ανάγκες. Η Bakken είναι μία από τους εκπαιδευτικούς και εκτός από τη διδασκαλία, διαθέτει επιπλέον χρόνο για να διοικεί στην πραγματικότητα το σχολείο. Έχει λόγο στο να αποφασίζει τα πάντα από το αναλυτικό πρόγραμμα της τάξης μέχρι τους μισθούς των εκπαιδευτικών, τον προϋπολογισμό, τα επιδόματα, τις προσλήψεις και τις απολύσεις.

Το μοντέλο αυτό έχει δουλέψει καλά για το σχολείο: Το Avalon School έχει 95-100% στο δείκτη παραμονής εκπαιδευτικών στο σχολείο, με τον τελευταίο δάσκαλο να έχει αποχωρήσει από το σχολείο πριν 2 χρονιά λόγω συνταξιοδότησης. Και επειδή οι εκπαιδευτικοί τείνουν να μένουν στο σχολείο, όλοι γνωρίζουν ότι η σκληρή δουλειά που βάζουν στον στρατηγικό προγραμματισμό θα πραγματοποιηθεί από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς που δεσμεύονται ολοκληρωτικά και επενδύουν στο να το δουν να γίνεται πραγματικότητα.

Όσοι ενδιαφέρονται για τα σκορ των μαθητών του σχολείου στα τεστ της πολιτείας, μπορούν να σημειώσουν ότι το σχολείο έχει μεγαλύτερο δείκτη επάρκειας από τα δημόσια σχολεία της περιοχής, σημειώνει η Bakken, παρά το ότι περισσότερο από το ένα τρίτο των μαθητών έρχεται από δύσκολα περιβάλλοντα, συμπεριλαμβανομένων άστεγων, κακοποιημένων, χωρίς ενδιαφέρον για το σχολείο και με σημαντικές αποκλίσεις στις επιδόσεις τους. “Δεν παίρνουμε απλά την αφρόκρεμα,” είπε σε συνάρτηση της κριτικής ότι τα σχολεία charter με υψηλές επιδόσεις επιλέγουν μαθητές υψηλούν αποδόσεων. “Έχουμε ένα μεγάλο αντιπροσωπευτικό δείγμα μαθητών.”

Αλλά τα υψηλά σκορ δεν είναι ο κύριος στόχος του σχολείου. Το να δίνεις εξουσία στα χέρια των εκπαιδευτικών σημαίνει επίσης, ότι οι μαθητές έχουν περισσότερο έλεγχο σε αυτά που μαθαίνουν. Το σχολείο έχει μία μαθητοκεντρική βασισμένη στα σχέδια εργασίας προσέγγιση στο αναλυτικό πρόγραμμα και έχει δημιουργήσει μία “εποικοδομητική κουλτούρα με τη δύναμη των μαθητών στο κέντρο όπου εκεί μαθαίνουν ένα πλαίσιο για διακυβέρνηση”, είπε η Bakken. (Δείτε τα περυσινά σχέδια εργασίας των μαθητών)

“Δοκιμάζουμε τη δημοκρατία στην πράξη, με σχέδια μελέτης που σχεδιάζουμε οι ίδιοι, στα οποία οι μαθητές μπορούν να μεσολαβούν στις συγκρούσεις, να φτιάχνουν νόμους και να συμμετέχουν στις σχολικές πολιτικές”, είπε.

Οι μαθητές γίνονται υπεύθυνοι για τις δικές τους εμπειρίες και γίνονται ατζέντες της ίδιας τους της μάθησης. Αν οι εκπαιδευτικοί νιώθουν ανίσχυροι, τότε και οι μαθητές νιώθουν ανίσχυροι επίσης. Αλλά αν ένας μαθητής μπορεί να πάει σε έναν εκπαιδευτικό γνωρίζοντας ότι αυτός έχει λόγο στο να πάρει μία απόφαση που θα έχει ένα άμεσο αποτέλεσμα τότε οι μαθητές νιώθουν ότι έχουν δύναμη επίσης.

Περισσότερη δύναμη, περισσότερη δουλειά

Παρόλο που προσφέρει ικανοποίηση με πολλούς τρόπους, δεν είναι ένα εύκολο μονοπάτι, είπε η Bakken. Και παραδόξως τα οφέλη τυχαίνει να είναι τα ίδια με τις προκλήσεις.

“Συνέχεια μαθαίνω πράγματα αλλά επίσης συνέχεια μαθαίνω καινούργια πράγματα”, είπε.

Το Avalon School δεν έχει ένα περιφερειακό κεντρικό γραφείο που μπορεί να ερμηνεύσει τις νέες πολιτικές και όταν ο προϋπολογισμός της πολιτείας είναι σε κρίση, οι δάσκαλοι πρέπει να βρουν τρόπους για να μείνουν φερέγγυοι. Επιπλέον, η συνεργασία δεν έρχεται πάντα φυσικά -χρειάζεται εξάσκηση και δουλειά. “Απολαμβάνω το να μπορώ να δουλεύω για να βγάλω τις καλύτερες πιθανές λύσεις, αλλά μπορεί να είναι χρονοβόρο.” είπε. “Μερικές φορές νιώθω σαν να έχω άλλα 26 αφεντικά.”

Στην παραπάνω εικόνα απεικονίζεται η ιεραρχία σε ένα συμβατικό σύστημα ηγεσίας (στην κορυφή οι ηγέτες της πολιτείας και ακολουθούν, οι ηγέτες των περιφερειών ή των σχολείων charter, το συμβούλιο του σχολείου, οι ηγέτες του σχολείου, οι εκπαιδευτικοί του σχολείου) η οποία είναι ακριβώς ανεστραμμένη στο σχολεία που οι εκπαιδευτικοί λειτουργούν με αυτονομία.

Όσο αφορά τις αξιολογήσεις των δασκάλων, το προσωπικό “εποπτεύει το ένα το άλλο”, λέει η Bakken. Επιπλέον, προσλαμβάνουν καθοδηγητές να τους παρατηρούν και δουλεύουν με μία προσωπική δέσμευση σε εκείνα τα συγκεκριμένα θέματα που εμφανίζονται. “Παίρνουμε πολλή ανατροφοδότηση ο ένας από τον άλλο”, δηλώνει.

Ο Xian Barrett, του VIVA Teachers, το οποίο λειτουργεί για να αυξήσει την συμμετοχή των εκπαιδευτικών στο να παίρνουν αποφάσεις για την πολιτική της δημόσιας εκπαίδευσης, επισήμανε ένα κεντρικό σημείο για να γίνει επιτυχημένη αυτή η εργασία κατά γενική συναίνεση: “Αν έχεις εμπιστοσύνη μέσα στην αίθουσα, η συναίνεση δουλεύει πολύ πιο αποτελεσματικά”, δήλωσε.

Και είναι αυτό το επίπεδο συνεργασίας και ισότητας στη διοίκηση του σχολείου που δίνει στους εκπαιδευτικούς τη φωνή που λαχταρούν.

“Όσο περισσότερη δύναμη δίνεις, τόσο περισσότερη δύναμη έχεις”, είπε o Barrett.

Είναι επίσης, σημαντικό να σημειώσουμε ότι, παρόλο που υπάρχει ένα υποστηρικτικό δίκτυο και ένα σύνολο συμβουλών για να γίνει ένα σχολείο διοικούμενο από τους εκπαιδευτικούς, δεν υπάρχει ωστόσο κάποιο συγκεκριμένο ρυθμιστικό σχέδιο. “Δεν υπάρχει κανείς να σου λέει “Πρέπει να κάνεις αυτό και αυτό με αυτόν τον τρόπο”” είπε η Bakken. “Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να το αναπτύξουν οργανικά.”

Στην πραγματικότητα, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να το κάνουν αυτό δίπλα στους διευθυντές – αρκεί να υπάρχει υποστήριξη από τους διευθυντές. Μερικοί ηγέτες σχολείων μπορεί να διαλέξουν να εκχωρήσουν έλεγχο στους εκπαιδευτικούς ως ένα τρόπο για να τους βοηθήσουν, αν και άλλοι μπορεί να πουν ότι απλά υπονομεύουν την εξουσία.

“Είσαι σπουδαίος ηγέτης αν δεν απειλείσαι από την ιδέα”, είπε η Bakken.

Και με αυτούς τους υποστηρικτικούς διευθυντές, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να έχουν αυτονομία στις τάξεις τους ακόμα και σε θέματα όπως το να έχουν συμμετοχή στην αξιολόγηση που χρησιμοποιείται.

Γιατί αυτό είναι σημαντικό

Το να νιώθουν και να είναι εξουσιοδοτημένοι οι εκπαιδευτικοί  ως σχολικοί ηγέτες έχει πολλά πλεονεκτήματα, σύμφωνα με τον Barnett Berry, τον ιδρυτή του Κέντρου για την Ποιότητα της Διδασκαλίας. Σε υψηλή θέση ανάμεσά τους είναι το ότι δημιουργούν εμπιστοσύνη μεταξύ μαθητών, γονέων και εκπαιδευτικών.

“Κανείς δεν ξέρει καλύτερα τι χρειάζονται οι μαθητές από τους εκπαιδευτικούς”, είπε o Berry. Για αυτό και μόνο το λόγο, τα σχολεία πρέπει να κάνουν προτεραιότητα τους το να επιτρέπουν στους εκπαιδευτικούς να παίρνουν σημαντικές αποφάσεις που θα επηρεάσουν άμεσα τους μαθητές.

Ο Berry παραθέτει παραδείγματα σχολείων στη Σιγκαπούρη και τη Φινλανδία τα οποία δημιουργούν χώρο για τους εκπαιδευτικούς ώστε να αναπτύξουν δεξιότητες ηγεσίας και να έχουν περισσότερο έλεγχο πάνω στις σχολικές πολιτικές. “Έχουν τον χρόνο και να διδάξουν και να διοικήσουν”, προσθέτει.

Αλλά υπάρχουν μεγάλα εμπόδια να ξεπεραστούν για να γίνει αυτό το μοντέλο ο κανόνας, συμπληρώνει. Υπερβολικά μεγάλος αριθμός σχολείων έχουν  οργανωτικά προγράμματα τα οποία υποχρεώνουν τους εκπαιδευτικούς να είναι απομονωμένοι ο ένας από τον άλλο. Υπάρχει μία διαρκής πίστη ότι οι εκπαιδευτικοί είναι όλοι οι ίδιοι και πρέπει να έχουν όλοι τους ίδιους ρόλους. Υψηλά πετυχημένοι εκπαιδευτικοί μπορεί να βγάζουν στην επιφάνεια “άβολες αλήθειες για μεταρρύθμιση.” Και τα συστήματα ευθύνης που υπάρχουν αποθαρρύνουν τόσο τους δασκάλους όσο και τους διοικούντες από το να παίρνουν ρίσκα.

“Η ηγεσία όμως σχετίζεται άμεσα με την ικανότητα να παίρνει κανείς ρίσκα”, λέει ο Berry.

Tina Barseghian - blogs.kqed.org - Μετάφραση: Δίκτυο Κριτικής στην Εκπαίδευση