Economist | Η νέα πραγματικότητα είναι ήδη εδώ

Το 2021 οι πολίτες ήθελαν πολύ να βιώσουν κάτι που να τους θύμιζε τη σταθερότητα. Ακόμη κι όσοι πίστευαν ότι δεν θα επιστρέψουν ποτέ στην παλιά τους ζωή, ήλπιζαν σε μια νέα κανονικότητα.

Ωστόσο, με το 2022 να είναι προ των πυλών, είναι καιρός να αντιμετωπίσουμε το προβλέψιμο απρόβλεπτο του σημερινού κόσμου. Το πώς θα συνεχιστεί η υπόλοιπη δεκαετία του 2020 δεν θα θυμίζει σε τίποτα τη συνηθισμένη ρουτίνα των χρόνων πριν τον κορωνοϊό, καθώς θα επικρατεί περισσότερο η αναταραχή και η σύγχυση της εποχής της πανδημίας. Η νέα κανονικότητα είναι, πλέον, η νέα πραγματικότητα.

Θυμηθείτε πώς οι τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001 άρχισαν να μεταμορφώνουν μαζικά τα αεροπορικά ταξίδια. Στα χρόνια που ακολούθησαν, κάθε νέο γεγονός που συνέβαινε αποκάλυπτε μια απρόβλεπτη αδυναμία, η οποία, με τη σειρά της, απαιτούσε έναν νέο κανόνα. Έτσι, αρχικά, είχαμε τις κλειδωμένες πόρτες πιλοτηρίου, περισσότερους πτέραρχους και απαγορεύσεις για αιχμηρά αντικείμενα. Αργότερα, αρχίσαμε να θεωρούμε ύποπτα τα μπουκάλια υγρών, τα παπούτσια και τους φορητούς υπολογιστές. Οι πτήσεις δεν επανήλθαν στην κανονικότητα, ούτε, όμως, καθιέρωσαν κάποια νέα ρουτίνα. Αντιθέτως, όλα ήταν μονίμως έτοιμα να αλλάξουν.

Ο κόσμος, σήμερα, είναι εξίσου απρόβλεπτος και αυτό οφείλεται εν μέρει και στην πανδημία. Σχεδόν δύο χρόνια τώρα, οι πολίτες βιώνουν μία συνεχή μετάβαση, φορώντας μάσκα, κάνοντας τεστ, ζώντας σε lockdown, έχοντας υποστεί ταξιδιωτικές απαγορεύσεις, εκδίδοντας πιστοποιητικά εμβολιασμού ή έχοντας και άλλα έγγραφα. Με τα νέα κρούσματα και τις μεταλλάξεις να υποχωρούν, τα νέα αυτά καθεστώτα είναι πιθανό να μην διαρκέσουν για πολύ. Αυτό είναι το τίμημα του να ζεις με μία ασθένεια που δεν έχει γίνει ακόμη ενδημική.

Και ο κορωνοϊός ίσως να μην είναι η μόνη περίπτωση. Παρόλο που μεσολάβησε ένας αιώνας μεταξύ της ισπανικής γρίπης και του κορωνοϊού, το επόμενο παθογόνο που θα χτυπήσει τον πλανήτη θα μπορούσε να εμφανιστεί πολύ νωρίτερα. Τα μικρόβια ευδοκιμούν στην εποχή των παγκόσμιων ταξιδιών και των πυκνοκατοικημένων πόλεων. To πόσο κοντά είναι οι άνθρωποι και τα ζώα μπορεί να προκαλέσει νέες ασθένειες. Τέτοιες ζωονόσοι, που τείνουν να εμφανίζονται κάθε λίγα χρόνια, δεν προκαλούσαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Για την επόμενη δεκαετία, τουλάχιστον, αναμένεται ότι κάθε νέο ξέσπασμα κάποιου ιού θα πυροδοτεί «παροξυσμούς» προφύλαξης.

Ο κορωνοϊός συνέβαλε, επίσης, έμμεσα στη δημιουργία του σημερινού απρόβλεπτου κόσμου, επιταχύνοντας την αλλαγή, που είχε ήδη αρχίσει να γίνεται αισθητή. Η πανδημία έδειξε πώς oι τεχνολογικές αλλαγές μπορεί να αλλάξουν τον τρόπο λειτουργίας των βιομηχανιών. Οι ηλεκτρονικές αγορές, η τηλεργασία και η ξαφνική ανάπτυξη του Zoom αποτελούσαν το μέλλον του κόσμου. Όταν, όμως, ξέσπασε ο κορωνοϊός όλα αυτά μετατράπηκαν σε αγγαρεία, όπως για παράδειγμα το να πηγαίνεις σούπερ μάρκετ ή να μετακινείσαι καθημερινά για να πας στη δουλειά.

Οι μεγάλες τεχνολογικές αλλαγές δεν είναι νέο φαινόμενο. Ωστόσο, αντί να χρειαστούν αιώνες ή δεκαετίες για να διαδοθούν σε όλο τον κόσμο, όπως συνέβη με την τυπογραφεία και τον τηλέγραφο, οι νέες τεχνολογίες μπορεί, μέσα σε λίγα χρόνια, να γίνουν ρουτίνα. Πριν από, περίπου, 15 χρόνια, τα σύγχρονα smartphone δεν υπήρχαν. Σήμερα, οι περισσότεροι από εμάς έχουμε ένα smartphone.

Η πανδημία, ίσως, να έθεσε, επίσης, ένα τέλος στην εποχή του χαμηλού παγκόσμιου πληθωρισμού, η οποία ξεκίνησε τη δεκαετία του 1990 και αποτέλεσε κανόνα, μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-09. Αφού δεν κατάφεραν να επιτύχουν, τότε, γρήγορη ανάκαμψη, οι κυβερνήσεις ξόδεψαν σχεδόν 11 τρισ. δολάρια, προσπαθώντας να διασφαλίσουν ότι η ζημιά που προκάλεσε ο ιός ήταν παροδική.

Σε γενικές γραμμές, το πέτυχαν, αλλά τα δημοσιονομικά κίνητρα και οι μπλοκαρισμένες εφοδιαστικές αλυσίδες αύξησαν τον παγκόσμιο πληθωρισμό σε περισσότερο από 5%. Η φαινομενική ισχύς των ελλειμματικών δαπανών θα αλλάξει τον τρόπο αντιμετώπισης της ύφεσης. Καθώς αυξάνουν τα επιτόκια για να αντιμετωπίσουν τον πληθωρισμό, οι κεντρικές τράπεζες μπορεί να έρθουν σε αντιπαράθεση με τις χρεωμένες κυβερνήσεις. Εν μέσω της νέας έκρηξης καινοτομίας στον τομέα των κρυπτονομισμάτων, των ψηφιακών νομισμάτων της κεντρικής τράπεζας και του fintech, όλα είναι πιθανά. Η σωστή διαχείριση των μακροοικονομικών, όπως συνέβη τη δεκαετία του 1990, δεν είναι ιδιαίτερα πιθανή.

Η πανδημία έχει, επίσης, επιδεινώσει τις σχέσεις των δύο παγκόσμιων μεγάλων δυνάμεων. Η Αμερική κατηγορεί το μυστικοπαθές Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας ότι απέτυχε να περιορίσει τον ιό που εμφανίστηκε από τη Ουχάν, στα τέλη του 2019. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι ο ιός προήλθε από κινεζικό εργαστήριο – υπόνοια που η ίδια η Κίνα άφησε να «θεριέψει» μέσω της εναντίωσής της στις ανοιχτές έρευνες, γεγονός που απέβη αυτοκαταστροφικό για εκείνη. Από μεριάς της, η Κίνα, στην οποία έχουν καταγραφεί λιγότεροι από 6.000 θάνατοι, δείχνει, πλέον, απροκάλυπτα την περιφρόνησή της για την Αμερική, στην οποία καταγράφεται ένας τεράστιος αριθμός νεκρών.

Στα μέσα Δεκεμβρίου, ο αριθμός αυτός ξεπέρασε επίσημα τους 800.000 (Ο Economist εκτιμά ότι, συνολικά, οι θάνατοι ανέρχονται στους 1 εκατ.). Η αμοιβαία περιφρόνηση Κίνας και Αμερικής θα αυξήσει τις εντάσεις σχετικά με την Ταϊβάν, τη Νότια Σινική Θάλασσα, τα ανθρώπινα δικαιώματα στο Xinjiang και τον έλεγχο των στρατηγικών τεχνολογιών.

Στην περίπτωση της κλιματικής αλλαγής, η πανδημία έχει χρησιμεύσει ως έμβλημα αλληλεξάρτησης. Παρά τις προσπάθειες για τον περιορισμό της, τα σωματίδια του ιού διασχίζουν τα σύνορα σχεδόν τόσο εύκολα όσο τα μόρια μεθανίου και διοξειδίου του άνθρακα. Επιστήμονες από όλο τον κόσμο έδειξαν πώς τα εμβόλια και τα φάρμακα μπορούν να σώσουν εκατοντάδες εκατομμύρια ζωές. Ωστόσο, η διστακτικότητα και η αποτυχία να μοιραστούν τις δόσεις των εμβολίων ματαίωσαν τα σχέδιά τους. Ομοίως, σε έναν κόσμο που παλεύει να αντιμετωπίσει την υπερθέρμανση του πλανήτη, οι χώρες που μπορούν να κερδίσουν πολλά από τη μεταξύ τους συνεργασία, υστερούν. Ακόμη και υπό τα πιο αισιόδοξα σενάρια, η μακροχρόνια συσσώρευση αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα σημαίνει ότι οι ακραίες και πρωτόγνωρες καιρικές συνθήκες, που παρατηρήθηκαν το 2021, ήρθαν για να μείνουν.

Η επιθυμία να επιστρέψουμε σε έναν πιο σταθερό, προβλέψιμο κόσμο μπορεί να εξηγήσει την επιθυμία μας για αναβίωση της δεκαετίας του 1990. Μπορεί, δηλαδή, να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα γιατί επιθυμούμε να επιστρέψουμε σε μία δεκαετία κατά την οποία ο ανταγωνισμός των υπερδυνάμεων είχε τελειώσει απότομα, η φιλελεύθερη δημοκρατία θριάμβευε, τα κοστούμια ήταν υπερμεγέθη και η δουλειά τελείωνε όταν οι εργαζόμενοι έφευγαν από το γραφείο.

Εκδηλώσεις, αγαπητέ μου, εκδηλώσεις

Η επιθυμία αυτή μάς κάνει να νοσταλγούμε. Αξίζει να σημειώσουμε μερικά από τα οφέλη που προκύπτουν από τη σημερινή προβλέψιμη απρόβλεπτη κατάσταση. Σε πολλούς αρέσει να εργάζονται από το σπίτι. H τηλεργασία είναι φθηνότερη και ευκολότερα προσιτή. Η ταχεία διάδοση της τεχνολογίας συνεπάγεται απίστευτη πρόοδο στην ιατρική και την αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης του πλανήτη.

Ακόμα κι έτσι, πίσω από αυτό κρύβεται η ανησυχητική ιδέα ότι μόλις ένα σύστημα ξεπεράσει κάποιο όριο, κάθε ώθηση τείνει να το μετατοπίσει περισσότερο από την παλιά ισορροπία. Πολλοί από τους θεσμούς και τις συμπεριφορές που έφεραν σταθερότητα στον παλιό κόσμο φαίνονται ακατάλληλοι για τον νέο. Η πανδημία είναι σαν μία πόρτα. Μόλις περάσεις, δεν υπάρχει επιστροφή.