Ο Μίκης Θεοδωράκης μέσα από τα δικά του λόγια

Ο λόγος του Μίκη Θεοδωράκη, όπως ακριβώς και η μουσική του, υπήρξε πάντα χειμαρρώδης. Όταν μιλούσε, κατάφερνε να κάνει τους ακροατές του να κρέμονται από τα χείλη του ενώ είχε μια μοναδική ικανότητα να μεταμορφώνεται αστραπιαία από έναν λόγιο φιλόσοφο σε ένα γλυκό παππού που διηγείται τις ιστορίες της ζωής του σαν να λέει παραμύθι.

Ο λόγος του αποτύπωνε με ακρίβεια και πιστότητα την σύνθετη σκέψη του και τις απόψεις του σχετικά με την τέχνη, τον πολιτισμό, την κοινωνία, την πολιτική, την Ελλάδα, τον κόσμο και πάνω απ΄ όλα τον Άνθρωπο. Παραθέτουμε λοιπόν κάποιες από τις απόψεις που είχε εκφράσει κατά καιρούς σε συνεντεύξεις, κείμενα και ομιλίες του.

Για τη ζωή και το έργο του:  «Ολόκληρη η ζωή και το έργο μου μπορούν να ερμηνευτούν και κατανοηθούν μόνο κάτω από το πρίσμα των τριών λέξεων που με γαλούχησαν: Ελλάδα, Πατρίδα, Ελευθερία».

Για τον ρόλο της βίας στη ζωή του: «Έζησα σε μια εποχή στην οποία η βία έπαιζε τον κύριο ρόλο στη διαμόρφωση Λαών, Κοινωνιών και Ανθρώπων. Έτσι αναγκάστηκα κι εγώ αντί να ακολουθώ απερίσπαστος την πορεία που επέλεξα και που βασικά ήταν ο δρόμος της Τέχνης και της ειρηνικής ζωής, να δαπανώ το μεγαλύτερο μέρος των δυνάμεών μου σε πράξεις αντίθεσης και αντίστασης κατά της βίας που με περικύκλωνε και με προκαλούσε όπως και σε όλους τους άλλους.

Στο σημείο αυτό υπήρχε φυσικά διαφοροποίηση στη στάση του α ή του β ανάλογα με τον χαρακτήρα του και την αγωγή του. Η δική μου κυρίως ηθική φόρτιση μού επέβαλε να είμαι απόλυτος στις επιλογές, τη στάση και τις πράξεις μου και να αφοσιώνομαι ολοκληρωτικά.

Το ευτύχημα για μένα ήταν το ότι κατόρθωσα να έχω την απόλυτη σχέση και με την Τέχνη και ειδικά με την Μουσική. Όμως οι συνθήκες ήταν τέτοιες που δεν κατόρθωσα να δώσω. Τώρα εκ των υστέρων διαπιστώνω, ότι θα μπορούσα να ελαττώσω -χωρίς ηθική βλάβη- την αφοσίωσή μου στο Χρέος ολοκληρώνοντας την προσφορά μου στην Τέχνη. Έτσι θα φύγω γεμάτος με μια θάλασσα Μουσικής που έχω μέσα μου και που την θυσίασα χωρίς να μπορέσω να πραγματοποιήσω ούτε το 10% των οραμάτων μου για το μέλλον της ανθρώπινης κοινωνίας.

Η βία τελικά αποδείχθηκε πιο δυνατή από τους αμέτρητους αγώνες και τις θυσίες των ανθρώπων. Και για μένα ολέθρια…».

Για τη διαδικασία της μουσικής δημιουργίας: «Προκειμένου για την Μουσική και την Μελωδία η εμπειρία μου δείχνει ότι ο συνθέτης περνά σε τακτικά διαστήματα μια περίοδο γονιμοποίησης, κατά την οποία επικρατεί μέσα του απόλυτο χάος. Τότε σε μια στιγμή παρουσιάζονται στο μυαλό του μουσική και κυρίως μελωδίες και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο οφείλει να κατέχει την τεχνική, ώστε να τις καταγράφει στο πεντάγραμμο. Το ερώτημα είναι: Τι μεσολαβεί, ώστε να βγαίνουν μέσα από το χάος (δηλαδή μέσα από το τίποτα) αυτές οι Μουσικές; Η άποψή μου είναι ότι ο γεννημένος συνθέτης, αν και εφ’ όσον έχει καλλιεργηθεί πνευματικά και ψυχικά και έχει σπουδάσει σε βάθος την τεχνική της μουσικής σύνθεσης, τότε κατά την περίοδο της εσωτερικής του γονιμοποίησης δέχεται το «σπέρμα» της συμπαντικής αρμονίας που καταλήγει στην γένεση μουσικής. Είναι ένας πνευματικός γάμος ανάμεσα σε έναν θνητό και τον αθάνατο ωκεανό αρμονίας που μας περιβάλλει και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο τα έργα των μεγάλων συνθετών και γενικότερα των μεγάλων καλλιτεχνών παραμένουν αθάνατα».

Για τους καλλιτέχνες: «Τα όπλα του καλλιτέχνη είναι η ομορφιά που γοητεύει την ψυχή, ώστε ο κάθε άνθρωπος να ψηλώσει μέσα του και να αποκτήσει αυτοπεποίθηση και δύναμη, να μη γονατίσει, να σταθεί όρθιος και να αντιμετωπίσει το τέρας ως ίσος προς ίσον. Για να γίνει τελικά πιο δυνατός από αυτό και να το νικήσει!».

Για τον Άνθρωπο: «Εμείς οι μουσικοί θεωρούμεθα και είμεθα προνομιούχα όντα γιατί ασχολούμεθα με την Αρμονία. Δηλαδή τον τελικό και τον μέγιστο ιδανικό της φυσικής και κοινωνικής ζωής. Όμως αν κρίνω από τον εαυτό μου, μονάχα την τελευταία πενταετία συνειδητοποίησα πως ο τελειότερος οργανισμός απ’ όσους εγνώρισα -τελειότερος ακόμα κι από την μουσική- είναι ο Άνθρωπος. Και ο ανθρώπινος οργανισμός, για να λειτουργήσει ομαλά, χρειάζεται πάνω απ’ όλα απόλυτη ισορροπία στις κινήσεις και στις συνήθειές μας».

Για τον Ρίτσο: «Ο Γιάννης Ρίτσος είναι το πρότυπο του Πολίτη-Ποιητή, δηλαδή του ανθρώπου που γνωρίζει το Χρέος του απέναντι στην κοινωνία και την πατρίδα. Επομένως είναι ένα πρότυπο που στις μέρες μας σπανίζει, σε βαθμό που οι πολλοί όχι μόνο δεν το βλέπουν, αλλά επιπλέον το αντιμετωπίζουν σαν μια ξεπερασμένη προσωπική ιδιοτροπία. Με το γενικό δόγμα που έχει κατακτήσει την κοινωνία μας σήμερα, «ο καθένας για τον εαυτό του», παραδείγματα όπως αυτό του Γιάννη Ρίτσου είναι επόμενο να θεωρούνται όχι μόνο «ξεπερασμένα», αλλά και επικίνδυνα!»

Για τον Πολιτισμό: «Τον Πολιτισμό τον κάνουν οι άνθρωποι του Πολιτισμού, των οποίων τα έργα τα αποδέχεται ο Λαός ανάλογα με την αξία τους. Όσο πιο πολλά και καλά έργα γίνονται και όσο υπάρχουν οι συνθήκες να πάνε στον Λαό, τόσο αναπτύσσεται ο Πολιτισμός σε μια χώρα. Ο ρόλος του Υπουργείου Πολιτισμού είναι να ενθαρρύνει με κάθε μέσον το σύνολο των ανθρώπων του Πολιτισμού απ’ τη μια μεριά κι από την άλλη να βοηθά με υποδομές και ενισχύσεις, ώστε τα έργα αυτά να πάνε σε όσο το δυνατόν περισσότερουςανθρώπους. Υπάρχει φυσικά και η εγχώρια όσο και η διεθνής κληρονομιά των πολιτιστικών έργων. Και γι’ αυτά θα πρέπει να πάνε όσο γίνεται πιο βαθιά και πλατεία μέσα στον Λαό.

Για όλα αυτά δεν υπήρξε και δεν υπάρχει συνολικά κρατική γνωστή άποψη ή εκτίμηση και επομένως δεν βρέθηκαν ακόμα τα μέσα, οι μέθοδοι ώστε να μπορέσουμε να πούμε ότι υπήρξε Υπουργείο Πολιτισμού που να ασχοληθεί ουσιαστικά με τον Πολιτισμό. Ούτε φυσικά και στην εποχή της μυθικής Μελίνας».

Για τις διαφορές των πολιτισμών: «Όλοι οι πολιτισμοί αντλούν τα νερά τους από τον ίδιο Ωκεανό της ουράνιας Αρμονίας. Άρα στο βάθος τους είναι όμοιοι και οι διαφορές τους είναι τοπικές και επιφανειακές».

Για τη Μουσική:  «Η γνήσια Μουσική αποτελεί το καθημερινό ψωμί των ανθρώπων και το κύριο στήριγμά τους σε εποχές δοκιμασίας».

Για τη μελοποιημένη ποίηση: «Η μελοποίηση της Ποίησης, όπως και γενικότερα η προσπάθεια να πάει η αληθινή Τέχνη στον Λαό, αποτέλεσαν στοιχεία της πρόσφατης εθνικής μας αναγέννησης, που μπόρεσε να βγει στην επιφάνεια της δεκαετίας του ΄50 και του ΄60, για να χτυπηθούν μετωπικά από την Χούντα που υπήρξε η απαρχή της παρακμής που μεγαλώνει χρόνο με χρόνο».

Τί σημαίνει Ελλάδα: «Απόλυτη ανεξαρτησία έναντι των πάντων. Ανυπακοή έναντι των ισχυρών. Υπεράσπιση με κάθε θυσία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας».

Για το θάνατο: «Εδώ και καιρό είμαι πλήρης ημερών οπότε έχω συμφιλιωθεί με το θάνατο. «Στα Περιβόλια» έχω χορέψει μαζί του…’Ο, τι και να γίνει εγώ το χάρο τον έχω νικήσει! Ας έρθει λοιπόν όποτε θέλει» (Μάρτιος ’17)

Για την υστεροφημία του: «Οι επόμενες γενιές θα ήθελα να με θυμούνται όπως ακριβώς είµαι».

Το μήνυμα προς τους Έλληνες: «Αν ήθελα να στείλω ένα μήνυμα στον ελληνικό λαό θα ξαναέλεγα τα λόγια του Διονυσίου Σολωμού (ελαφρώς παραλλαγμένα): «Κλείστε βαθιά στην καρδιά σας την Ελλάδα. Και μονάχα τότε θα ανοίξουν για σας και τα παιδιά σας διάπλατες οι πόρτες για την Πρόοδο και την Ευτυχία του Λαού μας».