Ζωή μετά τα 50: Ο Πασκάλ Μπρυκνέρ αναλύει πώς μπορούμε να έχουμε «κερδισμένο χρόνο»

Σε μια διαφορετική θεώρηση των γηρατειών, υπό το πρίσμα της αύξησης του προσδόκιμου ζωής -κυρίως στον δυτικό κόσμο- και παίρνοντας αποστάσεις από πολλές προκαταλήψεις και προκαθορισμένες αντιλήψεις, προσκαλεί ο Πασκάλ Μπρυκνέρ υπεραμυνόμενος της ζωής, όταν η νεότητα την έχει αφήσει πίσω της.

Με αφορμή το δοκίμιό του με τίτλο «Un Instante Eterno» («Μια Αιώνια Στιγμή») που κυκλοφόρησε στην Ισπανία, ο 72χρονος φιλόσοφος και συγγραφέας, από τους σημαντικότερους Γάλλους διανοητές της εποχής μας, παραχώρησε μια συνέντευξη στην εφημερίδα La Razon της Μαδρίτης και τον Javier Ors, όπου αναλύει πώς οι εξελίξεις στην επιστήμη έχουν καταστήσει τον χρόνο σύμμαχο του ανθρώπου, με την αύξηση κατά σχεδόν τρεις δεκαετίες του προσδόκιμου ζωής τον τελευταίο αιώνα. Και μακριά από μια μελαγχολική ή ποιητική κριτική για τον «χαμένο χρόνο» («le temps perdu») υποστηρίζει ότι τα γηρατειά δεν πρέπει να είναι μια περίοδος παραίτησης ή «έκπτωσης», αλλά μια περίοδος πλήρους και έντονης ύπαρξης, μιας «αναγέννησης μέσω της γήρανσης», όπου το βασικό ερώτημα θα είναι να ανακαλύψουμε πώς θα αξιοποιήσουμε τον έξτρα χρόνο που μας δίνεται.

-Οι άνθρωποι δεν θέλουν απλά να ζήσουν περισσότερο, αλλά να παραμείνουν νέοι…

«Το ιδανικό είναι να ζήσει κανείς για μεγάλο διάστημα, αλλά να παραμείνει νέος μέχρι τέλους. Θα ήταν υπέροχο να μπορέσουμε να κρατήσουμε την εμφάνιση ενός 40χρονου ή μιας 40χρονης μέχρι τα 80. Αλλά η επιμήκυνση του προσδόκιμου ζωής είναι ταυτόχρονα και η επιμήκυνση των γηρατειών, με τις ρυτίδες τους, τις ασθένειές τους και τις καταστροφικές τους επιπτώσεις», υπογραμμίζει ο Μπρυκνέρ.

-Έχει άδικο η κοινωνία που δίνει τόση έμφαση στη νεότητα;

«Υπάρχουν δύο τρόποι να εκτιμήσει κανείς τη νεότητα», λέει. «Να την καθαγιάσουμε ως την κατεξοχήν μαγική ηλικία, πέραν της οποίας όλα θα παρακμάσουν, ή ως μια κατάσταση φυσικής και διανοητικής ισχύος, που μπορούμε να προσπαθήσουμε να παρατείνουμε όσο το δυνατόν. Η ιδέα της νεότητας μπορεί να είναι ένας εορτασμός εκείνης της περιόδου, αλλά και ένας στόχος προς επίτευξη για να κρατήσουμε μακριά τα γηρατειά».

-Kαι ποια είναι η σχέση ανάμεσα στην απόσταση από τον θάνατο και την εξύψωση της νεότητας;

«Ο θάνατος», λέει ο Μπρυκνέρ, «έχει εξελιχθεί σε κατεξοχήν πορνογραφία, ακόμη και στη μέγιστη αισχρότητα, αφ’ ης στιγμής το σεξ έχει εξομαλυνθεί και δεν ενσωματώνει το άσεμνο. Αλλά η λήθη του θανάτου δεν σχετίζεται μόνον με την εξύψωση της νεότητας αλλά και με τον απο-χριστιανισμό των κοινωνιών μας. Ο θάνατος έπαψε να αποτελεί μετάβαση, για να εξελιχθεί στο τελικό όριο, άρα το ουσιαστικό τώρα δεν είναι η μετά θάνατον ζωή, αλλά η ζωή πριν απ’ αυτόν. Άλλαξαν οι προτεραιότητές μας, δεν ασχολούμαστε τόσο με τη σωτηρία της ψυχής, όσο με την ευτυχία του σώματος και την πνευματική ισορροπία».

-Η ανθρωπολογία διδάσκει ότι οι πρωτόγονες κοινωνίες έτρεφαν σεβασμό στους ηλικιωμένους, ως συνώνυμους της γνώσης. Στη Δύση ο ηλικιωμένος είναι συνώνυμος της γήρανσης και της αδεξιότητας. Τι πήγε στραβά;

«Δεν είναι απολύτως ακριβές ότι οι αρχαίες κοινωνίες σέβονταν τους ηλικιωμένους», διευκρινίζει ο Μπρυκνέρ. «Πολλοί άνδρες και γυναίκες μετά από κάποια ηλικία αποπέμπονταν από τα χωριά τους και τους άφηναν να πεθάνουν μόνοι τους στα δάση. Μόνον στη Δύση έγινε προτεραιότητα η φροντίδα των ηλικιωμένων, μολονότι η μεταχείριση που λαμβάνουν σε ορισμένα σπίτια απέχει μακράν του επιθυμητού. Αλλά σιγά-σιγά η επανάσταση των γηρατειών αγγίζει όλες τις ηπείρους, υποχρεώνοντάς μας να αλλάξουμε τις αντιλήψεις μας για τα διάφορα στάδια της ζωής», επισημαίνει ο διάσημος στοχαστής.

– Ο Σενέκας υποστήριζε ότι ο βίος είναι αρκετά μακρύς για να επιτύχει κανείς στόχους, αρκεί να μη χάσει κανείς τον χρόνο του.

«Συμφωνώ», λέει ο Μπρυκνέρ, «υπό τον όρο ότι γνωρίζουμε εξαρχής αυτούς τους στόχους, που δεν έχουμε ακόμη πετύχει. Ξοδέψαμε πολλά χρόνια διστάζοντας, αμφιβάλλοντας, κάνοντας αυτό που ο Σενέκας αποκάλεσε “ανόητα πράγματα”. Η αύξηση του προσδόκιμου ζωής τώρα μας επιτρέπει ακριβώς αυτό, να ξοδέψουμε χρόνια πειραματιζόμενοι, δοκιμάζοντας αδιέξοδα, προτού τελικά βρούμε τον σωστό δρόμο. Η ζωή ουδέποτε είναι αρκετά μακριά για εκείνον που αναζητεί ένα νόημα».

Όσον αφορά στον ρόλο του καταναλωτισμού ως προς το πώς αντιμετωπίζουμε τα γηρατειά, ο Μπρυκνέρ είναι κάθετος: «Μου φαίνεται ότι η τραγωδία των γηρατειών είναι ακριβώς το ότι τα καταδικάσαμε μόνον στο ρόλο της ψυχαγωγίας και της κατανάλωσης. Η συνταξιοδότηση είναι για πολλούς -αλλά όχι για όλους- μια τραγική στιγμή κατά την οποία παύουμε να παίζουμε έναν ενεργό ρόλο στην κοινωνία και περιοριζόμαστε σε ρόλο αγοραστών, καταναλωτών ταινιών, σόου και ταξιδιών. Αντίθετα, η συνέχιση της εργασίας σημαίνει να συνεχίσεις να είσαι χρήσιμος στην κοινωνία».

-Μήπως όμως η νεότητα που μας διατυμπανίζουν εμπεριέχει μια παγίδα για περισσότερη κατανάλωση;

«Ίσως», απαντά ο Μπρυκνέρ, «αλλά αυτό το όνειρο της αιώνιας νεότητας είναι ισόκαιρο της ίδιας της ανθρωπότητας. Γι’ αυτό και είμαστε τόσο ευαίσθητοι σε αυτή τη λατρεία της νεότητας, που είναι από την άλλη πλευρά η στρατηγική πολλών μεγάλων εταιρειών και πολυεθνικών».

-Δηλαδή, η νεότητα και η επιθυμία να παραμείνει κάποιος νέος έχει εξελιχθεί σε βιομηχανία κερδοφορίας;

«Η αναζήτηση του κέρδους από μόνη της δεν αρκεί για να εξηγήσει την ιδιαίτερη επιτυχία αυτού του μύθου, που δεν πρέπει από την άλλη πλευρά να παραβλεφθεί», απαντά.

Και γιατί τότε ένας 50άρης θεωρείται ότι αρχίζει να παρακμάζει όταν πολλοί μεγάλοι άνδρες πέτυχαν τα μεγαλύτερα επιτεύγματά τους σ’ αυτή την ηλικία; Για τον Μπρυκνέρ η απάντηση είναι σαφής: «Η φυσική ωρίμανση, συνώνυμη συχνά με την παρακμή, και η ψυχολογική ωρίμανση οδεύουν σε αντίθετες κατευθύνσεις. “Χρειάζονται 60 χρόνια για να γίνεις φιλόσοφος” έλεγε ο Γερμανός φιλόσοφος Ιμάνουελ Καντ και στην εποχή του η ηλικία αυτή αντιστοιχούσε σε 80 δικά μας χρόνια. Η εξαιρετική λάμψη της ζωής του πνεύματος συνεχίζει να φωτίζει τις μέρες μας, μέχρι την τελευταία. Η μάθηση, η μελέτη, η διδασκαλία εξακολουθούν να είναι πιθανές δραστηριότητες ακόμη και στα τελευταία στάδια της ύπαρξης», σημειώνει.

-Και πώς μπορούμε να απολαύσουμε τη ζωή μετά τα 50;

«Μην εγκαταλείπετε τίποτε, πόσω μάλλον τις επιθυμίες σας». Όσο για το πώς θα αντιμετωπίσουμε τον πόνο; «Πάρτε παυσίπονα και εμπιστευτείτε την Ιατρική».

-Έχει νόημα η ζωή, αν δεν υπάρχει θάνατος;

«Η θρησκευτική ή υπερανθρώπινη αθανασία είναι θέμα πίστης. Το πραγματικό ζήτημα είναι να αναρωτηθούμε αν είναι κάτι επιθυμητό και προσωπικά δεν το νομίζω. Η ζωή είναι οδυνηρή και τραγική επειδή κάποια μέρα ξαφνικά σταματά. Είμαστε υποχρεωμένοι να αγαπάμε ό,τι είναι καταδικασμένο να εξαφανιστεί, τα όντα που αγαπάμε, τα πιο υπέροχα τοπία και τα μεγάλα έργα του πολιτισμού. Το γνωρίζουμε παιδιόθεν, αλλά περνούμε τις ζωές μας αρνούμενοι αυτή την πραγματικότητα ή κοιτάζοντας σε άλλη κατεύθυνση. Αν η μετά θάνατον ζωή μάς βοηθά να γεράσουμε σε καλύτερες συνθήκες, ας το κάνουμε. Αλλά αν σκοπεύουμε να νικήσουμε τον θάνατο και να αψηφήσουμε τους νόμους της ανθρώπινης κατάστασης, τότε αυτό δεν είναι τίποτε άλλο παρά τσαρλατανισμός. Σε κάθε περίπτωση, το να κερδίσουμε 30-40 χρόνια παράτασης της ζωής μας με τίποτε δεν θα απαντήσει στο μεγάλο ερώτημα του σήμερα: τι θα κάνουμε μ’ αυτή τη δανεισμένη παράταση;»