Η εξάπλωση παθογόνων μικροοργανισμών

Ο ιός Έμπολα μπορεί να εξαπλωθεί και σε άλλα σημεία του πλανήτη. Με τη βοήθεια μαθηματικών μοντέλων οι ειδικοί μπορούν να εκτιμήσουν ποιες ακριβώς πόλεις θα μπορούσαν να είναι τα πρώτα «θύματα».

Τη σημερινή εποχή η διάδοση παθογόνων μικροοργανισμών είναι σχετικά εύκολη. Ακόμη και παλαιότερα, όταν δεν υπήρχαν τα μέσα μαζικής μεταφοράς, τα βακτήρια της χολέρας, για παράδειγμα, κατάφερναν να εξαπλωθούν σύντομα σε όλη την Ευρώπη.

Σήμερα, στην εποχή των σύγχρονων μεταφορικών μέσων όπου μπορεί κανείς να φτάσει μέσα σε λίγες ώρες από τη μία στην άλλη άκρη του πλανήτη, τα μικρόβια μπορούν να διαδοθούν πολύ πιο εύκολα και κυρίως, πολύ γρηγορότερα.

Μέχρι στιγμής η δράση του ιού Έμπολα περιορίζεται στη δυτική Αφρική. Ωστόσο από τη Γουινέα η επιδημία έχει εξαπλωθεί ήδη και στις γειτονικές χώρες, και συγκεκριμένα στη Σιέρρα Λεόνε, τη Λιβερία, τη Νιγηρία ενώ πρόσφατα έπληξε και τη Σενεγάλη. Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα η κατάσταση έχει επιδεινωθεί.

«Εναέρια» εξάπλωση

Με ειδικά προγράμματα, όπως το Google Maps, ο καθένας μπορεί θεωρητικά να δημιουργήσει γεωγραφικούς χάρτες, απεικονίζοντας με χρονολογική σειρά όλα τα κρούσματα του Έμπολα. Η χρονολογική σειρά δείχνει την ακριβή πορεία διάδοσης του ιού. Παρόμοια εργαλεία χρησιμοποιούν και οι ειδικοί. Το Healthmap για παράδειγμα, μια ομάδα ερευνητών, επιδημιολόγων και ειδικών σε θέματα πληροφορικής, δημιούργησαν έναν χάρτη που καταγράφει την ακριβή πορεία της επιδημίας στη Γουινέα. Εντούτοις, μια ματιά στο παρελθόν δεν βοηθά στην πρόβλεψη του μέλλοντος.

Προκειμένου να γίνει κατανοητό πώς οι παθογόνοι μικροοργανισμοί μεταδίδονται στον υπόλοιπο κόσμο, οι ερευνητές πρέπει να βάλουν στο μικροσκόπιο τα αεροδρόμια και τις συνδέσεις που πραγματοποιούνται από αυτά, καθώς είναι αποφασιστικής σημασίας για την ταχύτητα διάδοσης ενός μικροβίου. Για έναν ιό στο Λονδίνο για παράδειγμα, η Νέα Υόρκη μπορεί να βρίσκεται θεωρητικά πολύ πιο κοντά από ότι ένα απομακρυσμένο χωριό της Σκωτίας, και αυτό απλά λόγω των συχνών αεροπορικών συνδέσεων.

Ο Ντιρκ Μπρόκμαν από το Πανεπιστήμιο Χούμπολντ του Βερολίνου και ο Ντιρκ Χέλμπινκ από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Ζυρίχης ανέπτυξαν ένα ειδικό μαθηματικό μοντέλο με τη βοήθεια του οποίου μπορεί να υπολογιστεί πώς εξαπλώνεται γεωγραφικά ένα μικρόβιο και ποια είναι η πρώτη πόλη που αναμένεται να πλήξει. Έχοντας κάνει ήδη μια προσομοίωση της διάδοσης του H1N1, του μικροβίου EHEC και του ιού SARS, οι δυο ερευνητές προσάρμοσαν τώρα το μοντέλο τους στα δεδομένα του ιού Έμπολα στη δυτική Αφρική.

Κλειδί η ταξιδιωτική συμπεριφορά

Η ταξιδιωτική συμπεριφορά των ανθρώπων είναι το κλειδί για να καταλάβει κανείς τον τρόπο διάδοσης των παθογόνων μικροοργανισμών, επισημαίνει ο Ντιρκ Μπρόκμαν σε συνέντευξή του προς τη Deutsche Welle. Η βιολογία των μικροοργανισμών δεν παίζει σχεδόν κανένα ρόλο. Απλώς επηρεάζει την ταχύτητα διάδοσης, όπως λέει ο ειδικός: «Εάν υπάρχουν πολλά κρούσματα, εάν προσβάλλονται πολλοί άνθρωποι, η ασθένεια μεταδίδεται φυσικά πιο γρήγορα».

Η προσομοίωση των ερευνητών αποτελείται από ένα δίκτυο αεροδρομίων. Για κάθε αεροδρόμιο υπολογίζεται η σχετική πιθανότητα, με την οποία μπορεί να πλήξει ο Έμπολα μια πόλη, πάντα σε σύγκριση με άλλες πόλεις.

Ξεκινώντας από το Κονακρί της Γουινέας, το Παρίσι εμφανίζει το μεγαλύτερο ρίσκο, σύμφωνα με τους ειδικούς: «Η σχετική πιθανότητα-εισαγωγής» βρίσκεται στο 8 %. Ξεκινώντας από το Φρίταουν της Σιέρρα Λεόνε, τον μεγαλύτερο κίνδυνο αντιμετωπίζουν τα αεροδρόμια Γκάτγουικ και και Χίθροου του Λονδίνου ενώ ακολουθούν οι Βρυξέλλες.

Ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες διατηρούν συχνές αεροπορικές συνδέσεις προς πρώην αποικίες τους, για παράδειγμα η Γαλλία προς την Γουινέα. Για τη Γερμανία και το μεγαλύτερο αεροδρόμιο της χώρας, τη Φρανκφούρτη, ο κίνδυνος είναι μάλλον μικρός σε σχέση με τα μεγάλα αεροδρόμια της Γαλλίας και της Βρετανίας. Οι χώρες που αποτελούν όμως τη ζώνη υψηλού κινδύνου όσον αφορά τη διάδοση του ιού Έμπολα, είναι φυσικά πρωτίστως οι χώρες της Αφρικής.

Όπως επισημαίνει ωστόσο ο Ντιρκ Μπρόκμαν, το μοντέλο υπολογίζει μόνον τη σχετική πιθανότητα. Με τη βοήθεια των μαθηματικών τύπων μπορεί να εκτιμηθεί, για παράδειγμα, ότι η Γαλλία διατρέχει μεγαλύτερο κίνδυνο από ότι η Γερμανία, ωστόσο «μέχρι στιγμής δεν μπορούμε να πούμε ποιες ακριβώς είναι οι πιθανότητες εμφάνισης του ιού Έμπολα στη Βρετανία μέσα στις επόμενες τρεις εβδομάδες. «Πάνω σε αυτό δουλεύουμε τώρα», όπως εξηγεί.

Παράλληλα υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες, τους οποίους δεν μπορεί να λάβει ακόμη υπόψη του το μοντέλο υπολογισμού των ερευνητών. Όταν, για παράδειγμα, τα μέσα ενημέρωσης αναφέρονται στην εξάπλωση μιας επιδημίας σε μια συγκεκριμένη περιοχή, οι άνθρωποι ακυρώνουν συχνά τις κρατήσεις τους και αποφασίζουν να μην ταξιδέψουν. «Θέλουμε να εντάξουμε αυτή την παράμετρο στο μέλλον», λέει ο Μπρόκμαν. Έτσι οι προβλέψεις θα μπορούσαν να γίνουν πιο ρεαλιστικές.

Κώστας Συμεωνίδης