Ποια η σημασία του όρου «queer»

Queer είναι ένας όρος ομπρέλα, που αφορά τις έμφυλες μειονότητες, που δεν ανήκουν στην κατηγορία των ετεροφυλόφιλων ή/και των cisgender. Η λέξη είναι αγγλικής προέλευσης και αρχικά σήμαινε ο “περίεργος”, ο “παράξενος”.

Η λέξη με τη σημερινή της διαδεδομένη σημασία, ξεκίνησε να χρησιμοποιείται κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, με μειωτικό χαρακτήρα έναντι των ομοφυλόφιλων. Ωστόσο, αρχής γενομένης, της δεκαετίας του 1980, η λέξη επανοικειοποιήθηκε και σιγά σιγά χρησιμοποιήθηκε μέσα στην Κοινότητα, και ξεκίνησε να προσδιορίζει έτσι τα gay άτομα.

Άνθρωποι που δεν αποδέχονται τις παραδοσιακές έννοιες φύλων, και χωρίς να θέλουν να προσδιοριστούν ως ΛΟΑΤ πολλές φορές αυτοπροσδιορίζονται ως queer.

Ο όρος πλέον, καμιά φορά, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ώστε να περιγράψει και κάποια ταυτότητα ή κάποια μη-κανονιστική πεποίθηση. Ακαδημαϊκοί τομείς, όπως η queer θεωρία και οι queer σπουδές, συμφωνούν στην αποστασιοποίηση ως προς τη δυαδικότητα των φύλων και την κανονικότητα, και μοιράζονται την αντίληψη περί έλλειψης διαθεματικότητας εντός του mainstream ΛΟΑΤ κινήματος.

Η queer τέχνη, τα διάφορα queer πολιτισμικά γκρουπ καθώς και οι πολιτικές queer ομάδες, είναι μερικοί από τους εκφραστές των queer ατόμων. Μερικοί εξ αυτών, που ακόμα και σήμερα αντιτίθεται στη χρησιμοποίηση της λέξης queer, είναι άτομα της ΛΟΑΤ κοινότητας, οι οποίοι θεωρούν τη λέξη προσβλητική και επιθυμούν τον διαχωρισμό τους από αυτήν.

Η λέξη “queer” παραμένει αμφιλεγόμενη: παρόλο που μερικοί ακόμα τη θεωρούν προσβλητική, τα περισσότερα LGBTQ+ άτομα έχουν ανακτήσει τη “βρισιά”, χρησιμοποιώντας την περήφανα, με θετικό πρόσημο.

Στην αγγλική γλώσσα, η λέξη “queer” εμφανίζεται ήδη από τον 16ο αιώνα, προερχόμενη πιθανότατα από την γερμανική λέξη “quer”, που σημαίνει “πλάγιος” ή “διεστραμμένος”.

Ενώ αρχικά οριζόταν ως “παράξενος”, “περίεργος” ή “αλλόκοτος”, μετά τα μέσα του 20ου αιώνα άρχισε να αποκτά μια πιο προσβλητική σημασία, αφού χρησιμοποιούνταν για να αναφερθεί υποτιμητικά απέναντι σε αυτούς με ομοφυλοφιλικές επιθυμίες, κυρίως gay άντρες.

Με την άνοδο του LGBTQ+ ακτιβισμού τις δεκαετίες του 1970 και 1980, κάποιοι ακτιβιστές ανέκτησαν τη λέξη “queer”, χρησιμοποιώντας την ως γενικό όρο για τις μειονότητες φύλου και σεξουαλικότητας.

Σήμερα, η λέξη queer χρησιμοποιείται από τους νέους για να αναφερθούν σε οποιονδήποτε δεν είναι staight και/ή cisgender, όμως, για μερικούς ανθρώπους, ιδιαίτερα μεγαλύτερους σε ηλικία, έχει ακόμα αρνητική χροιά.

Μόλις πριν δύο μήνες, το Twitter αντιμετώπισε κριτική αφού ανέστειλε λογαριασμούς, επειδή χρησιμοποιούσαν το “queer”.

Ορισμοί

Σύμφωνα με τον Brian Lewis, του οποίου το βιβλίο “British Queer History” εκδόθηκε το 2013, η λέξη “queer” σήμερα έχει τρεις χρήσεις.

Όπως εξηγεί: “ Η λέξη ‘queer’ χρησιμοποιείται πλέον με τρεις τρόπους: ως επανοικειοποίηση κακοποιητικής λέξης των ομοφοβικών, ως γενικός όρος για τα τμήματα της LGBT+ κοινότητας και ως ένα σημάδι της σεξουαλικής ρευστότητας, σε αντίθεση με ετεροφυλοφιλικά και ομοφυλοφιλικά δίπολα και ταυτότητες.”

Για τον Lewis, ο όρος “queer” είναι “από τις πιο χρήσιμες – και αμφιλεγόμενες – κατηγορίες ανάλυσης στην μελέτη της σεξουαλικότητας.”

Παρομοίως, ο Alan Butler, επιστημονικός συνεργάτης στο Πανεπιστήμιο του Plymouth, που είναι επίσης γραμματέας στο LGBTQ+ τμήμα του Oral History Society, αναγνωρίζει αυτή την αντίφαση.

“Το “queer” έχει αποκτήσει πολλές σημασίες στο πέρασμα του χρόνου,” λέει. “Αυτή την στιγμή, θεωρείται από πολλούς γενικός όρος για τους ανθρώπους που βρίσκονται εκτός ετεροκανονικών και cisgender προτύπων. Από πολλούς άλλους, θεωρείται ότι αποτελούσε και συνεχίζει να αποτελεί προσβολή.”

Παράλληλα, ο Justin Bengry, που διδάσκει και οργανώνει το μεταπτυχιακό Queer Ιστορίας στο Goldsmiths, University of London, το πρώτο του είδους του στο Ηνωμένο Βασίλειο, λέει “Ακαδημαϊκά, χρησιμοποιούμε τον όρο “queer” ως γενικό όρο.

“Ως έναν όρο που περιλαμβάνει το τεράστιο φάσμα ταυτοτήτων φύλου και σεξουαλικότητας, στο παρελθόν και στο παρόν.”

Συνεχίζει λέγοντας ότι: “Πολλοί ακτιβιστές, επίσης, έχουν ανακτήσει τη λέξη queer ως μια έννοια που “καλωσορίζει” άτομα εκτός του LGBT φάσματος, ή των οποίων οι ταυτότητες δεν καλύπτονται από αυτές τις κατηγορίες.

“Κάποιοι δεν θέλουν να προσδιορίζονται από τις LGBT κατηγορίες – απορρίπτουν αυτή την κατηγοριοποίηση και τις ετικέτες.”

Queer και ομοφυλοφιλικές επιθυμίες

Οι πιο παλιές καταγεγραμμένες χρήσεις του queer, που αναφέρονται σε ομοφυλοφιλικές επιθυμίες, περιλαμβάνονται σε ένα γράμμα του 1894 από τον John Sholto Douglas, 9ο Μαρκήσιο του Queensberry.

Ο Bengry αναφέρεται σε ένα γράμμα που έχει διαβάσει, από τη δεκαετία του 1930, όπου ο συγγραφέας αναφέρεται στον εαυτό του ως queer, για να περιγράψει την επιθυμία του για κάποιο άλλο άντρα.

Όπως εξηγεί: “Παρόλο που έγραφε με τρόπο πολύ κοντά σε αυτό που καταλαβαίνουμε ως “gay” σήμερα, υπάρχουν σημαντικές διαφορές στο παρελθόν. Αλλά σίγουρα γράφει για ομοφυλοφιλικές επιθυμίες.”

Τα μέσα του 20ου αιώνα και η αρνητική σημασία

Από τα μέσα του 20ου αιώνα, ωστόσο, ο όρος “queer” άρχισε να αποκτά αρνητική σημασία και χρησιμοποιούνταν υποτιμητικά απέναντι στα LGBTQ+ άτομα, κυρίως σε gay ή bisexual άντρες.

Ο Bengry αναφέρει ότι από τα μέσα του 20ου αιώνα, το “queer” χρησιμοποιούνταν με τρόπο “μειωτικό, εμπαθή και αρνητικό”.

Ο Butler εξηγεί: “Στις δεκαετίες του 1940,1950 και 1960, ο όρος ήταν πολύ συνηθισμένος και χρησιμοποιούνταν για να περιγράψει και πολύ συχνά για να εξευτελίσει LGBT άτομα.

“Συσχετιζόταν περισσότερο με gay άντρες και χρησιμοποιούνταν ως βρισιά. Αυτό συνεχίστηκε αργότερα, τις δεκαετίες του ’80 και του ’90, ακόμα και σήμερα ορισμένοι το χρησιμοποιούν ως βρισιά ή λέξη μίσους.”

Ανακτώντας τη λέξη “queer”

Όπως γράφει ο Lewis στο βιβλίο του, British Queer History, από τη δεκαετία του 1980 η λέξη “queer” άρχισε να ανακτάται από “ριζοσπαστικούς ακτιβιστές σε οργανώσεις όπως η Queer Nation and ACT UP (στις ΗΠΑ) και η Outrage! (στη Βρετανία).”

Αυτοί, όπως γράφει ο Lewis, “ξεκίνησαν να την χρησιμοποιούν στα πλαίσια μιας οργανωμένης και τολμηρής πράξης επανοικειοποίησης.”

Ανακτώντας τη λέξη “queer”, οι LGBTQ+ ακτιβιστές επαναπροσδιόρισαν τους αυτούς τους – και αντιμετώπισαν αυτούς που χρησιμοποιούσαν τον όρο για να τους προσβάλλουν.

Όπως λέει ο Bengry: “Από τις δεκαετίες του ’80 και του ’90, με την ανάπτυξη ενός πιο ριζοσπαστικού ακτιβισμού, αλλά και της queer θεωρίας, το ‘queer’ κατέληξε να χρησιμοποιείται με μια έννοια αντίθετη στην κακoποιητική του παρελθόντος.

“Τα queer άτομα πλέον λένε: ‘Όχι, αυτή είναι δική μας λέξη, και την παίρνουμε πίσω… την ανακτούμε για τους δικούς μας σκοπούς, για τον δικό μας ακτιβισμό.”

Χρησιμοποιώντας το “queer” με προσοχή σήμερα

Ο Bengry επισημαίνει ότι πολλοί άνθρωποι, ακόμα εν ζωή, έχουν συνδέσει το queer με απειλή, κίνδυνο, θυμούνται τη χρήση του ως όπλο, ως επίθεση. Επομένως, πρέπει να το έχουμε υπόψιν μας αυτό όποτε το χρησιμοποιούμε.

Συνεχίζει λέγοντας ότι: “Πολλοί άνθρωποι κακοποιήθηκαν σωματικά και ψυχολογικά, και η λέξη αυτή συνόδευε τις επιθέσεις. Οι απειλές και η βία είναι ακόμα ηχηρές. Πρέπει να το έχουμε υπόψιν μας αυτό όταν χρησιμοποιούμε το queer σήμερα – μπορεί να επαναφέρουμε και να προκαλούμε τραύματα σε ορισμένους ανθρώπους.”

Όπως τονίζει ο Bengry, ο όρος “είναι χρήσιμος και πολύπλοκος. Κάποια άτομα σήμερα τον υποστηρίζουν ενεργά ως ταυτότητα. Αναγνωρίζει μεγαλύτερo φάσμα εμπειριών και ταυτότητας απ’ οποιοδήποτε άλλον.”

Για τον Butler, η λέξη “queer” αποτελεί ταμπού στην πόλη του Plymouth, όπου και διδάσκει, λόγω ενός φόνου, αποτέλεσμα ομοφοβίας, το 1995. Μετά τον φόνο, κάποιος έγραψε “No queer’s here.” σε τοίχο στην περιοχή του εγκλήματος. Παρόλα αυτά, ο Butler είναι χαρούμενος που, τουλάχιστον εκτός Plymouth, η λέξη “queer” χρησιμοποιείται πλέον με θετική σημασία.

“Όταν κάτι που θεωρούνταν προσβολή εναντίον σου, πλέον σου ανήκει και το υποστηρίζεις, τότε χάνει τη δύναμή του.”