Ουγκάντα | Μια πόλη σώζεται χάρη στη δύναμη της κοινότητας, την ηλιακή ενέργεια και το… βούτυρο καριτέ

Το χωριό Οκέρε Μομ-Κοκ είχε μετατραπεί σε ερείπια μετά το τέλος ενός πολέμου που διήρκεσε περισσότερο από μια δεκαετία, στη βόρεια Ουγκάντα. Τώρα, ακριβώς έξω από την πόρτα του σαλονιού του Οτζόκ Οκέλο, τελειόφοιτοι μαθητές του κέντρου πρώτης παιδικής ηλικίας ακούγονται να βγαίνουν για να κάνουν διάλειμμα, ενώ η τοπική αγορά γεμίζει τον αέρα με θόρυβο. Το ίδιο και η τοπική μικροζυθοποιεία, καθώς η Πόλη Όκερε, όπως ονομάζεται πλέον, ξεκινά τις καθημερινές της δραστηριότητες.

«Πιστεύω ότι αυτό που κάνω εδώ είναι ριζοσπαστικό», υποστηρίζει ο Οκέλο μιλώντας στον Guardian. Ο Οκέλο κρύβεται πίσω από ένα φιλόδοξο πρόγραμμα μεταμόρφωσης του κατεστραμμένου χωριού των 4.000 ανθρώπων σε μια ακμάζουσα – και βιώσιμη – πόλη.

Η Πόλη Όκερε ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 2019. Απλώνεται σε δύο μόλις τετραγωνικά χιλιόμετρα και έχει το δικό της σχολείο, ιατρική κλινική, τράπεζα, αλλά και ένα δημαρχείο που ταυτόχρονα τελεί χρέη κινηματογράφου, εκκλησίας και κέντρου διασκέδασης.

Όλοι οι κάτοικοι έχουν ηλεκτρισμό, τον οποίο παράγουν μέσω της ηλιακής ενέργειας – πράγμα σπάνιο για την περιοχή. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, το χωριό μαστιζόταν από εξάρσεις χολέρας, όμως πλέον διαθέτει καθαρό νερό χάρη σε μια γεώτρηση.

Οι μαθητές του σχολείου καταβάλλουν τα μισά δίδακτρα σε μετρητά και τα υπόλοιπα σε είδος: Καλαμπόκι, φασόλια, ζάχαρη και καυσόξυλα. Η κλινική επιτρέπει στους ασθενείς να διακανονίζουν τα χρέη τους. Ο τοπικός φρουρός είναι οπλισμένος με… δόρυ, και σπάνια εμφανίζεται στην περιοχή. Οι περισσότεροι άνδρες τεμπελιάζουν, ενώ οι γυναίκες αναλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της έμμισθης και άμισθης εργασίας.

Ο Οκέλο χρηματοδοτεί μόνος του το πρόγραμμα. Πέρσι, του κόστισε περίπου €45.000.

Ο ειδικός σε ζητήματα ανάπτυξης, απόφοιτος του London School of Economics έχει εργαστεί σε αρκετές διεθνείς φιλανθρωπικές οργανώσεις και ΜΚΟ όμως σταδιακά έχασε τον ενθουσιασμό του. Αιτία για αυτό, το γεγονός ότι έβλεπε προγράμματα να αποτυγχάνουν επειδή, όπως λέει, δεν ενέπλεκαν τις ίδιες τις κοινότητες στις αποφάσεις για το μέλλον.

Όταν επέστρεψε πριν από λίγα χρόνια στο Οκέρε Μομ-Κοκ, ελπίζοντας να συναντήσει την ευρύτερη οικογένειά του και το χωριό που είχε εγκαταλείψει όταν ακόμη ήταν μωρό, όταν ο πατέρας του, που ήταν δημόσιος υπάλληλος, σκοτώθηκε στον πόλεμο στη δεκαετία του 1980, αποφάσισε να θέσει σε εφαρμογή όλα όσα είχε μάθει. Ήθελε να δημιουργήσει ένα πρόγραμμα, στο πλαίσιο του οποίου οι κάτοικοι της περιοχής θα είχαν τον πρώτο λόγο.

Το Οκέρε πλέον είναι οικονομικά αποδοτικό. Όλα τα πρότζεκτ, από το σχολείο μέχρι το τοπικό μπαρ, είναι σε θέση να χρηματοδοτεί τις δραστηριότητές του, πράγμα που επιτεύχθηκε, όπως εξηγεί ο Οκέλο, επειδή ακριβώς το πρόγραμμα δεν έχει οικοδομηθεί ως φιλανθρωπία, αλλά ως κοινωνική επιχείρηση.

«Δεν θέλω αυτό το πρόγραμμα να είναι στο έλεος μερικών λευκών», εξηγεί. «Θέλω να κάνουμε επιχειρηματικές συζητήσεις με τους συνέταιρούς μας. θέλω να είμαστε υπεύθυνοι για τη χάραξη της μοίρας και του μέλλοντος αυτού του προγράμματος».

Στη γλώσσα Λάνγκο, το όνομα Οκέρε Μομ-Κοκ σημαίνει «ένα μωρό δεν πρέπει να κλαίει» και το logo του προγράμματος είναι το πρόσωπο ενός μωρού που χαμογελά. Όμως ο Οκέλο εξηγεί ότι η δημιουργία της πόλης σίγουρα δεν προκαλούσε πάντα ευχάριστα συναισθήματα.

Αν και θα μπορούσε κανείς να συγκρίνει την πόλη με την Πόλη Έικον, το φουτουριστικό «έξυπνο» αστικό κέντρο που οικοδομεί ο σταρ της R&B Akon στη Σενεγάλη, σύμφωνα με την Αμίνα Γιασίν, ειδικό στον σχεδιασμό πόλεων με έδρα το Βανκούβερ του Καναδά, στην πραγματικότητα είναι το ακριβώς αντίθετο.

«Η πόλη Akon θα είναι μια περιτειχισμένη πόλη για τους πλούσιους», εξηγεί στον Guardian. «Ακούγεται σαν μια καπιταλιστική επιχείρηση στην αφρικανική ήπειρο. Δυστυχώς, στόχος της είναι να ωφελήσει κυρίως άλλους ανθρώπους, και όχι αυτόχθονες Αφρικανούς».

Η Πόλη Οκέρε θα είναι πρωτοπόρος της πράσινης ενέργειας. Όμως το μεγαλύτερο όπλο της είναι τα δέντρα καριτέ. Ο Οκέλο εξηγεί ότι άντλησε την έμπνευσή του από την ταινία Black Panther της Marvel, ενώ καθόταν κάτω από ένα τέτοιο δέντρο ένα απόγευμα στις αρχές του 2020.

«Κοίταξα το δέντρο καριτέ και συνειδητοποίησα ότι έχουμε αυτόν τον πολύτιμο πόρο και δεν τον αξιοποιούμε», σημειώνει ο Οκέλο. «Και σκέφτηκα τη Wakanda στο Black Panther. Εκεί είχαν το βιμπράνιο. Αυτό το δέντρο καριτέ, μπορεί να γίνει το δικό μας βιμπράνιο».

«Κι έτσι σκέφτηκα: «Γαμώτο, θα επενδύσω ό,τι μπορώ για να αξιοποιηθεί αυτός ο πόρος, να προστατευτεί και να αξιοποιηθεί για την χειραφέτηση της κοινότητάς μου».

Τον Αύγουστο, το Βούτυρο Καριτέ Οκέρε κυκλοφόρησε στην αγορά. Ολόκληρη η πόλη μυρίζει βούτυρο καριτέ και ο Οκέλο προωθεί την προστασία και την αναγέννηση των δέντρων καριτέ, τα οποία συγκαταλέγονται στα είδη που κινδυνεύουν με εξαφάνιση.

Μια φορά την εβδομάδα, ο σύνδεσμος επενδύσεων συναντιέται στο δημαρχείο. Καθώς ο ήλιος δύει, τα μέλη σχηματίζουν ένα κύκλο. Στην πλειοψηφία τους, τα πάνω από 100 μέλη είναι γυναίκες, κυρίως αγρότισσες αλλά και ορισμένες μικροεπιχειρηματίες.

«Πήρα δάνειο από τον σύνδεσμο για να αγοράσω σπόρους καριτέ, τους οποίους πούλησα και έβγαλα κέρδος», εξηγεί η Ασέν Όλγκα, μέλος του συνδέσμου.

Οι οικονομικές συνεισφορές των μελών καταγράφονται σχολαστικά πριν αναδιανεμηθούν με τη μορφή δανείων στα μέλη που έχουν ανάγκη. Όταν οι δανειστές αποπληρώσουν το δάνειο, ο κύκλος ξεκινά από την αρχή.

Αυτό το τραπεζικό σύστημα είναι εξαιρετικά σημαντικό γιατί είναι αυθεντικά αφρικανικό, εξηγεί η Γιασίν.

«Ο τρόπος που αντιμετώπιζαν τα χρήματα οι αυτόχθονες της αφρικανικής ηπείρου, ποτέ δεν εντασσόταν σε ένα κεντρικό τραπεζικό σύστημα», εξηγεί. «Πάντα σχετιζόταν με την κοινότητα, με την φροντίδα του ενός απέναντι στον άλλο, και με την υπομονή και τις μακροχρόνιες επενδύσεις».

«Γνωρίζαμε πολύ πριν από τον δυτικό κόσμο και τα εντός εισαγωγικών ανεπτυγμένα κράτη ότι τα χρήματα είναι ξεπερασμένα και δεν αποτελούν βιώσιμο τρόπο να ζεις».

Μόλις λίγα μέτρα μακριά από τον σύνδεσμο, μετά και από το νοσοκομείο της κοινότητας, το σουπερμάρκετ δονείται από ζωή. Τα γέλια των πελατών της παμπ που βρίσκεται δίπλα του αντηχούν στο δρόμο.

Πριν ανοίξει το σουπερμάρκετ, οι ντόπιοι ήταν αναγκασμένοι να διανύουν 8 χιλιόμετρα με τα πόδια για να προμηθευτούν τα απαραίτητα.

«Υπάρχει μεγάλη βελτίωση», λέει ο 25χρονος Γουίλφρεντ Ομόντο, που συμμετέχει στην ομάδα kickboxing της Πόλης Οκέρε, η οποία δημιουργήθηκε τον Νοέμβριο. «Πλέον έχουμε περισσότερα κτίρια και ακόμη και οι άνθρωποι αυξάνονται».

Ο Ομόντο άρχισε να κάνει μποξ όταν ζούσε σε ένα στρατόπεδο για άτομα που εκτοπίστηκαν από τις μάχες στην περιοχή, στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και στις αρχές του 2000. Είναι ένα από τα περίπου 80 μέλη της ομάδας, οι περισσότεροι εκ των οποίων άρχισαν το άθλημα ως μέσο αυτοπροστασίας στη διάρκεια των συγκρούσεων.

Ένας από αυτούς είναι και ο 40χρονος Νίκσον Ακάσα, που συντονίζει την ομάδα. Κι εκείνος δηλώνει εντυπωσιασμένος από την πρόοδο που έχει σημειωθεί μέχρι σήμερα.

«Το μέρος ήταν βασικά σε άγρια κατάσταση. Δεν υπήρχε τίποτα εδώ», τονίζει. «Και μέσα σε πολύ μικρή χρονική περίοδο σημειώθηκαν πολλές αλλαγές και πρόοδος. Μας δίνει ελπίδα ότι το πάθος μας για το kickboxing μπορεί να μην πάει χαμένο».

Όμως τα προγράμματα επαρχιακής και αστικής ανάπτυξης λειτουργούν μόνο όταν δημιουργούνται από τις κοινότητες τις οποίες προορίζονται να υπηρετήσουν και όταν τις περιλαμβάνουν, εξηγεί η Γιασίν.

«Η Πόλη Οκέρε έχει αναπτυχθεί σκόπιμα με επίκεντρο την κοινότητα», σημειώνει. «Αντιθέτως, αυτό που βλέπουμε συχνά σε πόλεις σε όλο τον κόσμο που κάνουν κάτι αντίστοιχο, είναι άτομα που κατά κάποιο τρόπο εγκαταλείπουν μεγαλύτερες πόλεις και εγκαθίστανται σε μικρότερες κοινότητες με τις οποίες δεν έχουν καμία σχέση».

Η Γιασίν αναφέρει ότι αυτό μειώνει τη συμπεριληπτικότητα των πόλεων αυτών, όπως συμβαίνει με την Άουροβιλ, την πειραματική ουτοπική πόλη της Ινδίας.

«Τι συμβαίνει όταν αυτές οι ουτοπικές πόλεις μετατρέπονται σε περιφραγμένες πόλεις;», αναρωτιέται η Γιασίν μιλώντας στον Guardian. «Πλέον δεν μιλάμε για περιφραγμένες γειτονιές ή κοινότητες, αλλά για περιφραγμένες πόλεις, περικυκλωμένες από μικρότερα, φτωχότερα, χωριά αυτοχθόνων».