Το μεγάλο παραμύθι με τα «ναρκωτικά»

Ποιος κερδίζει από τα «ναρκωτικά»; Μήπως κερδίζουν οι έμποροι; Κι όχι μόνον οι έμποροι: κερδίζουν και οι δικηγόροι των εμπόρων, κερδίζουν και όσοι χρηματίζονται από τους εμπόρους, αλλά κερδίζει (εμμέσως) και όλο το σύστημα που κυνηγάει τους εμπόρους. Συχνά, το σύστημα καμώνεται ότι τους κυνηγάει ενώ τους χρειάζεται για να δικαιολογεί την ύπαρξή του (και ας μη μιλήσουμε για εμπορία ναρκωτικών από τους ίδιους τους αστυνομικούς).

Κι ερωτώ εγώ τώρα: υπάρχει καλύτερη πρόταση αντί γι’ αυτό το σύστημα διαφθοράς και παρανομίας; Φυσικά υπάρχει.

Οι ουσίες που λέμε «ναρκωτικά», πολλές από τις οποίες είναι διεγερτικές ή παραισθησιογόνες, εμπεριέχουν κινδύνους για την υγεία. Ως κοινωνία αποφασίσαμε κάποτε να επιτρέψουμε ορισμένες τοξικο-εξαρτητικές ουσίες, όπως το οινόπνευμα κι ο καπνός, και να απαγορεύσουμε κάποιες άλλες, όπως η ηρωίνη και η κοκαΐνη. Για τις πρώτες φτιάξαμε μια ελεγχόμενη αγορά, με κανόνες στην παραγωγή και τη διάθεση: αποστακτήρια με ειδική άδεια, φορολογικές σφραγίδες, όριο ηλικίας, κλπ. 

Τις άλλες ουσίες τις «παραδώσαμε» στις εγκληματικές οργανώσεις, νομίζοντας πως η ζήτησή τους θα διακοπεί απλώς και μόνον επειδή απαγορεύτηκαν. Ένα μνημείο στην ανθρώπινη βλακεία.

Στην πρώτη περίπτωση, της ελεγχόμενης παραγωγής και διάθεσης ουσιών, δε λύσαμε τελείως το πρόβλημα υγείας που αυτές προκαλούν: ούτε τον αλκοολισμό εξαφανίσαμε, ούτε τον εθισμό στη νικοτίνη. Αλλά ούτε και στη δεύτερη περίπτωση λύσαμε το πρόβλημα υγείας, αφού το «πρόβλημα των ναρκωτικών» είναι ακόμη έντονο. Ακόμη χειρότερα, προσθέσαμε περισσότερα προβλήματα στην εξάρτηση: νεαροί άνθρωποι τρυπιούνται και πεθαίνουν από μολύνσεις, απάγονται από κυκλώματα και μετατρέπονται σε βαποράκια, ενώ άλλοι προκαλούν τροχαία χωρίς να κανείς να μπορεί να ελέγξει αν ήταν υπό την επήρεια. Και πίσω απ’ όλα βρίσκεται το ίδιο πρόβλημα υγείας: η εξάρτηση. 

Είτε ποτό, είτε τζόγος, είτε κοκαΐνη, η ψυχολογική πάθηση είναι κοινή. Κι ως πάθηση πρέπει να αντιμετωπίζεται, με τρόπο ιατρικό και όχι δικαστικό.

Όταν η κοινωνία μας αποφάσισε να αφήσει τα «ναρκωτικά» στα χέρια των εγκληματικών οργανώσεων, νόμιζε ότι θα μπορούσε να τα ελέγξει. Δεν κατάλαβε πως τα λεφτά ήταν πολλά και η ισχύς τεράστια. Δεν κατάλαβε πως η ζήτηση θα έβρισκε οπωσδήποτε κάπου προσφορά. Κάποιοι πολύ ανόητοι, ή πολύ εγκληματίες, δεν κατάλαβαν πως η εμπορία τόνων χασίς δίνει σε κάποιους τα εφόδια να διακινούν και όπλα, και χάπια, και ό,τι θέλουν. 

Κάποιοι πολύ ανόητοι έδωσαν στους εγκληματίες μία πηγή εσόδων τεράστια, και δημιούργησαν έναν μηχανισμό που καταστρέφει χώρες ολόκληρες, όπως η Κολομβία και το Μεξικό. Και που αφήνει ανθρώπους όπως ο Στέλιος Λαζαρίδης σε κώμα από σφαίρα στο κρανίο. Οι μισοί έγκλειστοι στις φυλακές μας είναι λόγω των «ναρκωτικών».

Ακόμα κι όταν συνειδητοποιήσουμε πόσο λάθος ήταν που απαγορεύτηκαν τελείως τα «ναρκωτικά», δυσκολευόμαστε να φανταστούμε την εναλλακτική. Δε μπορούμε να φανταστούμε την αγορά ηρωίνης ή κοκαΐνης από φαρμακείο. Δεν μπορούμε να φανταστούμε την αγορά κάνναβης όπως τα τσιγάρα ή το οινόπνευμα. Ούτε μπορούμε να φανταστούμε την αστυνομία και την αγορανομία και το υγειονομικό να κάνουν ελέγχους όπως κάνουν για τις «νόμιμες» ουσίες. 

Κι όμως, όλα αυτά έχουν μελετηθεί κι έχουν εφαρμοστεί, αλλού πιλοτικά κι αλλού πλήρως, για κάποιες ουσίες λίγο και για άλλες παντού. Και τα αποτελέσματα της εφαρμογής δείχνουν πέραν κάθε αμφισβήτησης πως η κοινωνία υποφέρει λιγότερο, η περίθαλψη των εξαρτημένων ασθενών βελτιώνεται, και η διάδοση των εξαρτήσεων μειώνεται. (1),(2),(3),(4)

Ακόμα κι όταν συνειδητοποιήσουμε πως η νομιμοποίηση των «ναρκωτικών» δεν είναι κάτι τόσο καινοφανές, πάλι δυσκολευόμαστε να το αποδεχθούμε. Ο κυριότερος λόγος είναι το εύκολο άλλοθι που δίνει μια απαγόρευση στον καθένα μας. Κάποιοι λένε «αν ήταν νόμιμα, τότε θα τα δοκίμαζα, και φοβούμαι ότι μπορεί να μου αρέσουν», ενώ άλλοι λένε «αν δεν ήταν παράνομα, δεν θα μπορούσα να εξηγήσω στα παιδιά μου γιατί δεν πρέπει να δοκιμάσουν». 

Αυτή η χρήση της απαγόρευσης σα δικαιολογία για να μην πάρει κανείς τις ευθύνες του, ως άτομο και ως γονέας, είναι πατερναλισμός. Προτιμούν το κράτος-πατερούλη ως «μπαμπούλα» που τιμωρεί όποιον δαγκώσει το μήλο του πειρασμού. Η πλειοψηφία της κοινωνίας μας θεωρεί το άλλοθι της απαγόρευσης σημαντικότερο από τις εγκληματικές οργανώσεις, τη βία, και το θάνατο χιλιάδων ανθρώπων.

Το συμπέρασμα είναι σαφές: στα «ναρκωτικά» ισχύει πως «το μη χείρον» είναι το βέλτιστο. Ούτε το λαθρεμπόριο τσιγάρων έχει εξαφανιστεί, ούτε το λαθρεμπόριο οινοπνεύματος. Κάποιο λαθρεμπόριο «ναρκωτικών», κάπου, θα παραμείνει. Ούτε ο εξάρτηση στον καπνό ούτε η εξάρτηση στο οινόπνευμα έχουν εξαφανιστεί, κι ούτε θα εξαφανιστεί η εξάρτηση γενικά. 

Αλλά για τις νόμιμες ουσίες υπάρχουν μηχανισμοί άμυνας στην κοινωνία: οι παραγωγοί ελέγχονται, οι διακινητές είναι γνωστοί, οι καταναλωτές πληρώνουν φόρους που με τη σειρά τους πληρώνουν τα νοσοκομεία και τα κέντρα απεξάρτησης. Οι χρήστες ζουν κανονικές ζωές, πίνοντας και καπνίζοντας, και πληρώνουν υψηλούς φόρους για να έχουν και την περίθαλψη που κάποτε μπορεί να χρειαστούν.

Δεν ψάχνουμε έναν τέλειο κόσμο, γιατί είναι χίμαιρα. Κι ούτε θα εξαφανιστεί η εξάρτηση, αυτό είναι φενάκη. Όσοι φοβούνται τα «ναρκωτικά», στην πραγματικότητα φοβούνται τον ίδιο τους τον εαυτό, τις δικές τους αδυναμίες ως άτομα και ως γονείς. Καιρός να τεθούν προ των ευθυνών τους.

(1) Στην Πορτογαλία, καμία αύξηση στην κατανάλωση και δραματική μείωση των προβλημάτων από «ναρκωτικά», στα 7 χρόνια μετά την πλήρη αποποινικοποίηση. Greenwald, G. (2009) [https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1543991]

(2) Στις ΗΠΑ, υπολογίστηκε από έρευνα του πανεπιστημίου Harvard πως νομιμοποίηση των ναρκωτικών επιφέρει εξοικονόμηση κόστους 0,26% ΑΕΠ και αύξηση δημοσίων εσόδων 0,28% ΑΕΠ. Miron, J. (2010) [https://www.cato.org/publications/white-paper/budgetary-impact-ending-drug-prohibition]

(3) Στο Ηνωμένο Βασίλειο η έρευνα του ινστιτούτου Winston Churchill καταλήγει πως είναι προτιμότερο να καταργηθεί η ποινική αντιμετώπιση των «ναρκωτικών» λόγω των θετικών επιπτώσεών της. Magson, J. (2014) [https://www.wcmt.org.uk/reports/1200_1.pdf]

(4) Η πρόσφατη ανασκόπηση βιβλιογραφίας έδειξε πως οι πιο απελευθερωμένες πρακτικές ήταν αυτές που έδειξαν τα περισσότερα θετικά αποτελέσματα στην καταπολέμηση των κοινωνικών προβλημάτων που προκαλούνται από «ναρκωτικά». Strang, J. et.al. (1012) [https://www.thelancet.com/pdfs/journals/lancet/PIIS0140673611616747.pdf]