Οι σημαντικότερες ανακαλύψεις στις νευρολογικές παθήσεις το 2017

Το εύρος και η πολυπλοκότητα των νευρολογικών παθήσεων, αλλά και οι σοβαρές επιπτώσεις τους στην επιβίωση και την ποιότητα ζωής των ασθενών, καθιστούν τη νευρολογία, ως μία από τις πιο σημαντικές επιστήμες.΄Ετσι, κορυφαίοι ερευνητές που ασχολούνται με την αντιμετώπιση παθήσεων, όπως είναι η Επιληψία, η Σκλήρυνση κατά Πλάκας, η Μυική Ατροφία και η νόσος του Πάρκινσον, έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους τη χρονιά που μας πέρασε και κατόρθωσαν να ανακαλύψουν νέες θεραπείες, που αναμένεται να προσφέρουν σημαντική βοήθεια σε εκατομμύρια ασθενείς σε ολόκληρο τον κόσμο.

Ο Christoph Diener, νευρολόγος από το Πανεπιστήμιο του Έσσεν στη Γερμανία, παρουσιάζει στο Medscape.com την ανασκόπησή του, για τις πιο σημαντικές εξελίξεις στον τομέα της νευρολογίας για το 2017.

Επιληψία

Μια ενδιαφέρουσα μελέτη δημοσιεύθηκε φέτος στο New England Journal of Medicine με θέμα τη χειρουργική αντιμετώπιση της επιληψίας σε παιδιά και εφήβους, που εμφάνιζαν αντίσταση στην φαρμακοθεραπεία. Στη μελέτη, συμμετείχαν συνολικά 116 παιδιά, κάποια από τα οποία επιλέχθηκαν τυχαία να υποβληθούν σε χειρουργική επέμβαση για την αντιμετώπιση της επιληψίας με παράλληλη λήψη θεραπείας, ενώ κάποια άλλα έλαβαν μόνο φαρμακευτική αγωγή. Μετά από 12 μήνες, το 77% των παιδιών που είχαν υποβληθεί στη χειρουργική επέμβαση είχαν απαλλαχθεί από κρίσεις, ενώ θετικά αποτελέσματα εμφάνισε μόνο το 7% των παιδιών, από όσα είχαν λάβει μόνο φαρμακευτική αγωγή.

Μια δεύτερη μελέτη, που επίσης δημοσιεύθηκε στο New England Journal of Medicine, την ίδια περίοδο βασίστηκε σε ιστοπαθολογικά ευρήματα εγκεφάλου από 9523 ενήλικες ασθενείς που είχαν υποβληθεί σε εκτομή και χειρουργική επέμβαση για την αντιμετώπιση επιληπτικών κρίσεων. Η μελέτη έδειξε ότι οι ενήλικες που ανταποκρίθηκαν καλύτερα στη χειρουργική θεραπεία ήταν όσοι έπασχαν από επιληψία του κροταφικού λοβού, ενώ οι έφηβοι με την καλύτερη πρόγνωση, ήταν αυτοί που είχαν διαγνωστεί με δυσπλασία στην ανάπτυξη του εγκεφαλικού φλοιού.

Σκλήρυνση κατά Πλάκας (Πολλαπλή Σκλήρυνση)

Το 2017 υπήρξε μία σημαντική ανακάλυψη στην κατεύθυνση της θεραπευτικής αντιμετώπισης της πρωτοπαθώς προϊούσας μορφής της Σκλήρυνσης κατά Πλάκας (πολλαπλής σκλήρυνσης-MS) – μίας από τις πιο δύσκολες μορφές της νόσου – με το ocrelizumab, ένα μονοκλωνικό αντίσωμα που καταστρέφει τα Β λεμφοκύτταρα.

Στην μελέτη ORATORIO, που έγινε σε τυχαίο δείγμα 732 ασθενών, αποδείχθηκε ότι το ocrelizumab επιβράδυνε σημαντικά την εξέλιξη της αναπηρίας και μείωσε τα σημεία ενεργότητας της νόσου στον εγκέφαλο (βλάβες στη μαγνητική τομογραφία) συγκριτικά με το εικονικό φάρμακο, σε ασθενείς που τέθηκαν σε παρακολούθηση τριών ετών.

Η θεραπεία έλαβε ευρεία ένδειξη από τον Αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων
(FDA), τόσο για την πρωτοπαθώς προϊούσα μορφή της πολλαπλής σκλήρυνσης, όσο και για τις υποτροπιάζουσες μορφές της νόσου και αναμένεται μέσα στο 2018 να λάβει έγκριση και από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (EMA).

Νωτιαία Μυϊκή Ατροφία – SMA

Η μεγαλύτερη ιατρική πρόοδος μέσα στο 2017, ίσως να επιτεύχθηκε στη θεραπεία της νωτιαίας μυϊκής ατροφίας (SMA). Απόδειξη, ότι περισσότεροι από 12.000 αναγνώστες του περιοδικού «Science» μετά από ψηφοφορία, έδωσαν στη θεραπεία με την ουσία nusinersin, την πρώτη θέση, ως την πιο σημαντική ανακάλυψη της χρονιάς που μας πέρασε. Πρόκειται για μια καινοτόμο γονιδιακή θεραπεία που αντιμετωπίζει τη μυική ατροφία στην σπονδυλική στήλη των βρεφών, μια συχνά θανατηφόρα γενετική πάθηση, η οποία προκαλεί στην καλύτερη περίπτωση, σοβαρές αναπηρίες.

Η δραστική ουσία nusinersin, (ολιγονουκλεοτίδιο), σύμφωνα με την μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Lancet, αλλά και στο New England Journal of Medicine (ολοκληρωμένα αποτελέσματα φάσης 3), αποτελεί πραγματική επανάσταση στην Φαρμακολογία και την Παιδονευρολογία, καθώς αποδείχθηκε ότι μπορεί να οδηγήσει σε μείωση κατά 50% των θανάτων των παιδιών που γεννιούνται με αυτή τη σπάνια νόσο. Και όχι μόνο… Αποδείχθηκε, επίσης, ότι η συγκεκριμένη γονιδιακή θεραπεία – που χορηγείται στα βρέφη μέσω ενδοραχιαίας ένεσης με απελευθέρωση του φαρμάκου απευθείας στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό (ΕΝΥ) – δίνει τη δυνατότητα κατάκτησης σχεδόν φυσιολογικής κινητικότητας!

Η θεραπεία με την ουσία nusinersin είναι η πρώτη θεραπεία που έχει λάβει έγκριση στην Ευρωπαϊκή Ένωση για τη Νωτιαία Μυϊκή Ατροφία, ενώ στη χώρα μας έχει εγκριθεί η δωρεάν χορήγησή της από τον ΕΟΠΥΥ στο σύνολο των παιδιών (περίπου 24), που πάσχουν από τη νόσο.

Νόσος του Πάρκινσον

Δύο ενδιαφέρουσες μελέτες με αξιόλογα αποτελέσματα στην κατεύθυνση της θεραπευτικής αντιμετώπισης της νόσου του Πάρκινσον (PD) ολοκληρώθηκαν μέσα στο 2017. Η πρώτη, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Science», απέδειξε ότι η παραγωγή της συνουκλεΐνης (νευρωνική πρωτεΐνη, που εμπλέκεται στην παθογένεση της νόσου του Πάρκινσον) είναι δυνατόν να επηρεαστεί με παρέμβαση στο γονίδιο «άλφα-συνουκλεΐνη». Αυτό διαπιστώθηκε αρχικά σε κυτταρική καλλιέργεια, ενώ αργότερα το πείραμα επαναλήφθηκε σε ζώα και τελικά επιβεβαιώθηκε μέσω μεγάλης δημογραφικής μελέτης από τη Σουηδία.

Στη μελέτη αυτή, οι ερευνητές εξέτασαν περισσότερες από 1000 φαρμακευτικές ενώσεις στο εργαστήριο και διαπίστωσαν ότι ο β2 αδρενεργικός υποδοχέας μπορεί να ρυθμίσει την έκφραση της συνουκλεΐνης. Στη συνέχεια σε μια τεράστια βάση δεδομένων Σουηδών ασθενών που λάμβαναν β-αναστολείς διαπιστώθηκε ότι οι ασθενείς που λάμβαναν προπρανολόλη για την υπέρταση εμφάνιζαν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης Πάρκινσον, ενώ αντίθετα, ο κίνδυνος εμφάνισης της νόσου ήταν μειωμένος σε ασθενείς με άσθμα, που λάμβαναν θεραπεία με τον β2 διεγέρτη, σαλβουταμόλη.

Ένα άλλο ενδιαφέρον εύρημα σχετίζεται με την βαγοτομή (επέμβαση για την αντιμετώπιση του σοβαρού πεπτικού έλκους). Τελευταίες μελέτες απέδειξαν ότι οι ασθενείς που υποβλήθηκαν στην επέμβαση αυτή πριν από 20 έως 50 χρόνια εμφάνιζαν μικρότερο κίνδυνο ανάπτυξης Πάρκινσον, από ασθενείς που δεν είχαν υποβληθεί στη συγκεκριμένη επέμβαση. Αυτό το εύρημα αποδεικνύει ότι κάποιος παθογόνος οργανισμός ταξιδεύει μέσω του πνευμονογαστρικού νεύρου στον εγκέφαλο και προκαλεί την ανάπτυξη της νόσου.

Νευρο-Ογκολογία

Μέσα στο 2017 υπήρξαν δύο ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες μελέτες στον τομέα της νευρο-ογκολογίας. Η πρώτη, που δημοσιεύθηκε στο Lancet, απέδειξε ότι, για πρώτη φορά – μετά από τα πρώτα θετικά αποτελέσματα της ακτινοθεραπείας πριν από 35 χρόνια – ένα νέο φάρμακο, η τεμοζολομίδη (temozolomide), μπορεί να προσφέρει αύξηση της επιβίωσης ασθενών με πολύμορφο γλοιοβλάστωμα.

Τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης μελέτης έδειξαν μια σημαντική διαφορά όσον αφορά στην επιβίωση των ασθενών: Οι ασθενείς που ελάμβαναν τη θεραπεία με την τεμοζολομίδη, είχαν επιβίωση της τάξης του 26% στα 2 χρόνια, ενώ όσοι δεν έπαιρναν το φάρμακο είχαν μόνο 10% επιβίωση, στα 2 χρόνια

Η δεύτερη μελέτη εξέτασε αν και κατά πόσον ασθενείς με προχωρημένο γλοιοβλάστωμα μπορούν να επωφεληθούν από τη θεραπεία με bevacizumab, εάν συνδυαστεί με την ουσία lomustine. Τα αποτελέσματα δεν έδειξαν, ωστόσο, ότι υπάρχει κάποιο σημαντικό όφελος επιβίωσης των ασθενών, συγκριτικά με όσους λάμβαναν θεραπεία μόνο με lomustine.

Πονοκέφαλος

Μια νέα μελέτη από την Αυστραλία συνέκρινε το pregabalin και το εικονικό φάρμακο σε 209 ασθενείς με οξεία ή χρόνια ισχιαλγία, όμως, αποδείχθηκε ότι η θεραπεία δεν ήταν αποτελεσματική στην βελτίωση των συμπτωμάτων και του πόνου.

Στο πεδίο των πονοκεφάλων, όμως, προέκυψε μια άλλη σημαντική νέα γενιά φαρμάκων για την πρόληψη της ημικρανίας. Πρόκειται για το erenumab, το πρώτο πλήρως ανθρώπινο μονοκλωνικό αντίσωμα, το οποίο έχει σχεδιαστεί ειδικά για τη στόχευση και τον αποκλεισμό του υποδοχέα του πεπτιδίου που σχετίζεται με το γονίδιο της καλσιτονίνης (CGRP), το οποίο θεωρείται ότι διαδραματίζει καίριο ρόλο στην πρόκληση του εξουθενωτικού πόνου της ημικρανίας. Τα επίπεδα του εν λόγω γονιδίου αυξάνονται κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου ημικρανίας και επιστρέφουν στο φυσιολογικό όταν έχει παρέλθει το επεισόδιο.

Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα είναι ότι τα φάρμακα αυτά λειτουργούν πολύ γρήγορα και έχουν πολύ καλό προφίλ ασφαλείας. Το μόνο μειονέκτημα τους θα είναι το υψηλό κόστος θεραπείας. Το erenumab βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε φάση διερεύνησης για να χρησιμοποιηθεί στην πρόληψη της ημικρανίας.

Εγκεφαλικό

Η μελέτη DAWN διαπίστωσε ότι η μηχανική θρομβεκτομή βελτίωσε σημαντικά την έκβαση των ασθενών με οξύ ισχαιμικό Αγγειακό Εγκεφαλικό Επεισόδιο (ΑΕΕ), όταν αυτοί αντιμετωπίστηκαν σε χρονικό παράθυρο 6-24 ωρών, με βάση απεικονιστικές μεθόδους από MRIDWI και Perfusion-CT. Συγκεκριμένα, παρατηρήθηκε μείωση του κινδύνου αναπηρίας, στο σημαντικό ποσοστό του 73%.

Μια άλλη μελέτη διερεύνησε τη θέση της κεφαλής μετά από ένα ήπιο εγκεφαλικό επεισόδιο και διαπίστωσε ότι δεν υπάρχει καμία διαφορά σε ότι αφορά την αποκατάσταση, ανατρέποντας τα μέχρι σήμερα δεδομένα, που υποστήριζαν ότι η επίπεδη θέση μπορεί να βελτιώσει την αποκατάσταση μέσω της αύξησης της ροής του αίματος, από τις κύριες αρτηρίες προς τον εγκέφαλο. Αλλά και μια τρίτη μελέτη, σε ασθενείς με οξέα εγκεφαλικά επεισόδια, εμφάνισε παρόμοια αρνητικά αποτελέσματα.

Ίσως, όμως, η πιο σημαντική πρόοδος στα εγκεφαλικά επεισόδια να σχετίζεται με τρεις δοκιμές που συνέκριναν την αντιθρομβωτική θεραπεία με την σύγκλιση του ανοικτού ωοειδούς τρίματος- patent foramen ovale (PFO), σε ασθενείς ηλικίας κάτω των 60 ετών, με κρυπτογενές εγκεφαλικό επεισόδιο. Η PFO αποδείχθηκε σαφώς αποτελεσματικότερη από την αντιθρομβωτική θεραπεία, καθώς μείωσε τον συνολικό κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου σε ασθενείς με προηγούμενο κρυπτογενές εγκεφαλικό επεισόδιο (ΑΕΕ).

Αντιπηκτικές αγωγές

Αρκετές μελέτες αποδεικνύουν τώρα ότι οι αντιπηκτικές αγωγές σε ασθενείς που πάσχουν από κολπική μαρμαρυγή μπορεί να αποτρέψουν τη μακροχρόνια άνοια, με πιο πρόσφατη μια μελέτη από τη Σουηδία.

Τέλος, έχουμε τώρα δύο νέους αποτελεσματικούς παράγοντες αναστροφής (αντιπηκτικά) χορηγούμενα από το στόμα. Το Idarucizumab, που έχει ήδη εγκριθεί από τον Αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) και το andexanet alfa, που αναμένεται να λάβει σύντομα έγκριση. Και οι δύο αυτοί αντιπηκτικοί παράγοντες έχουν ως αποτέλεσμα την πολύ γρήγορη αναστροφή της δραστικότητας της θρομβίνης (dabigatran) και τον παράγοντα πήξης Xa, προσφέροντας ασφαλή πρόληψη και θεραπευτική αντιμετώπιση της φλεβικής θρομβοεμβολικής νόσου.

Συνοψίζοντας ο καθηγητής Christoph Diener τόνισε ότι το 2017 ήταν μια σπουδαία χρονιά για τη νευρολογία, κατά τη διάρκεια της οποίας σημειώθηκε μεγάλη πρόοδος: «Η προσωπική μου αίσθηση και εκτίμηση είναι, ότι οι δύο πιο σημαντικές επιστημονικές ανακαλύψεις από αυτές που αναφέρθηκαν νωρίτερα, είναι η θεραπεία για τη Νωτιαία Μυϊκή Ατροφία (SMA) και η ανακάλυψη της εντελώς νέας κατηγορίας φαρμάκων για την πρόληψη της ημικρανίας», καταλήγει ο καθηγητής.