Εκ προοιμίου, στο ζήτημα κατά πόσον οι ιδεολογίες (πολιτικές και επιστημονικές) μπορούν να πραγματευτούν τα ερωτήματα του νοήματος της ζωής και του φόβου του θανάτου απαντώ αρνητικά. Ωστόσο, η φιλοσοφία και η τέχνη μπορούν να συνεισφέρουν γόνιμα σε έναν τέτοιο στοχασμό.
Οι Έλληνες, λέει ο Ανδρέας Εμπειρίκος (1901-1975) …έκαμαν οίστρο της ζωής τον φόβο του θανάτου. Αυτό το ποίημα «Εις την Οδόν των Φιλελλήνων» από τη συλλογή Οκτάνα (Άγρα, 1980) ενέπνευσε τον ισχυρισμό μου ότι ο θάνατος ως αφύπνιση της αξίας της ζωής απαντά εμπράκτως στο ερώτημα ποιο είναι το νόημα της ζωής. Το επιχείρημα θέτει ως προκείμενες την αυτονομία -ως προϋπόθεση της ηθικής δράσης στον οίστρο του βίου- και τον ανθρώπινο συλλογισμό -ως προϋπόθεση για τον ηθικό συλλογισμό καθεαυτόν. Οι προκείμενες περιλαμβάνουν τη συζήτηση για το κανονιστικό πλαίσιο του θανάτου αναποδράστως σε σχέση με το κανονιστικό και τροπικό περιεχόμενο της ζωής, εφόσον το τέλος ενυπάρχει σε όλα (εκτός από το άπειρο και τις υπερβατικού χαρακτήρα πεποιθήσεις μας). Η συζήτηση για το σύνθετο περιεχόμενο της ζωής ως προϋπόθεση θα μας οδηγήσει στο επίπεδο της συνείδησης, ώστε να συλλάβουμε εμπράκτως την ηθική αλήθεια. Χωρίς την ικανότητα της συνείδησης δεν είναι εφικτός ο ηθικός συλλογισμός.
Εάν, λοιπόν, ο (φιλοσοφικός) σκοπός της ζωής μας είναι η αυτογνωσία, η ιδέα του θανάτου καθεαυτήν μάς σώζει από την τρομακτική βεβαιότητα του τέλους της ζωής μας ως ενός φαινομένου φυσικού! Οι άνθρωποι μπορούν να προαγάγουν την αυτογνωσία τους διαμορφώνοντας -υπό συνθήκες αυτονομίας- έναν συνειδητό τρόπο ζωής, με ικανότητα για δράση (agency), μόνον όταν οι ίδιοι υπάρχουν σχεσιακώς, δηλαδή ως πρόσωπα εν σχέσει. Με άλλα λόγια η επίγνωση της έμβιας εφημερίας του ανθρώπου οδηγεί δυνητικά στην αναζήτηση της γνώσης του εαυτού και της εκτίμησης των όμορφων στιγμών της ζωής. Η επιλογή ενός τρόπου ζωής, που εκλαμβάνει ως ισοβίως δεδομένες καταστάσεις ευδαιμονίας και παραβλέπει τις πιθανότητες της δυστυχίας ανά πάσα στιγμή, άστοχα οδηγεί στην αφροσύνη «…φάγωμεν και πίωμεν, αύριον γαρ αποθνήσκομεν…» (Παύλος, Α’ Κορ. 22-23).
Οι μεγάλες φυσικές καταστροφές αποκαλύπτουν την ανθρώπινη ασημαντότητα και υποδεικνύουν σε αναθεώρηση της κοσμοθεωρίας μας, προτρέποντας σε επιλογές με αξιακό περιεχόμενο. Υπερβαίνουμε την ανθρώπινη θνητότητα συμφιλιωνόμενοι με το τέλος του χρόνου μας, που είναι απλώς… ισόβιος. Εντούτοις, δεν μπορούμε να διατελούμε διαρκώς υπό την επώδυνη και αβίωτη επίγνωση του καταληκτικού τέλους… Χρειάζονται δόσεις λήθης και ακηδίας, τολμώ να πω, ώστε να μην επέλθει θάνατος όχι βιολογικός, αλλά υπαρξιακός, που συμβαίνει όταν καταρρέουμε, όποτε μας εγκαταλείπουν οι σωματικές και ψυχικές αντοχές μας.
Κοντολογίς, τον βιολογικό θάνατο οφείλουμε συνειδητά να τον περιλάβουμε στις εν αυτονομία αποφάσεις ενός οιστρήλατου βίου. Ο οιστρήλατος βίος, ασφαλώς, δεν αποτελεί τη μοναδική εναλλακτική επιλογή. Υπάρχει ο καντιανός τρόπος, ο χριστιανικός-ορθόδοξος τρόπος, η πρόταση της περιπλάνησης των beatnik, ο τυχαίος ή ο ασχεδίαστος τρόπος ζωής. Ο οιστρήλατος βίος ως πρόταση περιέχει την σωματικά και πνευματικά αναστάσιμη χαρά της ζωής. Όσοι ζήσουν με αυτή την αναστάσιμη χαρά θα είναι άνθρωποι ελεύθεροι, οι οποίοι µε τη ζωή και με το έργο τους θα υπερβούν τα φιλοσοφικά, θρησκευτικά και πολιτικά δόγµατα του παλιού κόσµου, μη συναινώντας στις επιταγές συµµόρφωσης προς το κατεστηµένο της εποχής τους. Γι’ αυτό και Εμπειρίκος ξεχώρισε τους beatnik και τους τοποθέτησε ως Μπεάτους- αλήτες αγίους- στο τέμπλο της παγκόσμιας λογοτεχνίας, με το “Beat, Beat, Beat, Beatitude and Love and Glory” (Οκτάνα, 1980: 24-25).
