Βιοηθική και βιοτεχνολογία: Η ανάδυση μιας βιο-ταυτότητας (του Κ.Θεολόγου)
Από την εποχή του αλχημιστή δόκτορος Victor Frankenstein, του τραγικού ήρωα στο βιβλίο (που εκδόθηκε ανώνυμα το 1818 με τίτλο Frankenstein, or the Modern Prometheus και το 1823 με το όνομα της συγγραφέως) της Mary Shelley (1797-1851) έχουν παρέλθει δυο αιώνες, αλλά η εναγώνια περιέργεια της επιστημονικής έρευνας να κατακτήσει τα μυστικά της ζωής παραμένει ασίγαστη.
Μας την εικονοποιεί δραματικά ο Βρετανός σκηνοθέτης Ridley Scott (1937-) από το cyberpunk/tech-noir φιλμ Blade Runner (1982) στην μελλοντική δυστοπία του Λος Άντζελες – προσαρμόζοντας το μυθιστόρημα του Αμερικανού συγγραφέα Philip K. Dick (1928-1982) Do Androids Dream of Electric Sheep? (1968) – μέχρι το επικό ταξίδι του Prometheus (2012) και την αναζήτηση της γενετικής απαρχής μας σε άλλον Γαλαξία.
Η τεχνολογία ενισχύει τη ρευστότητα της νεοτερικότητας, της μετανεοτερικότητας, της ύστερης νεοτερικότητας ή των στερνών της και των στερνών μας. Η τεχνολογία, απότοκο και σιαμαίο ον της ανεξέλεγκτης και αχαλίνωτης επιστημονικής έρευνας, όπως άλλωστε πρέπει να είναι η έρευνα, αυτή η τεχνολογία, λοιπόν, προάγει τις εναλλακτικές προτάσεις στην καθημερινότητα, στο lifestyle, στις προσεταιριζόμενες ταυτότητες των ατόμων ή ορισμένων συλλογικοτήτων τις οποίες επιλέγουν διαισθητικά, εφήμερα ή απλώς… αυθόρμητα.
Η επιστημονική έρευνα είναι χωρίς όρια, μα η τεχνολογική εφαρμογή δεν είναι αποδεκτή ασμένως χωρίς όρια, εξ ου και η διαμόρφωση του πεδίου της ηθικής αναφορικά με τα κριτήρια και την χρήση των προϊόντων της επιστημονικής έρευνας, όπως ορθώς πρέπει να τίθενται. Όταν η έρευνα διεξάγεται στην γενετική και στη βιοϊατρική παράγοντας βιοτεχνολογικά προϊόντα και συνάμα διαμορφώνοντας κοινωνικές, νομικές και πολιτιστικές ασκήσεις συλλογικής προσαρμογής μας σε αυτά, η βιοηθική τελεί σε διαρκή εγρήγορση, ώστε να εφιστά την προσοχή μας και να τροποποιεί το θεσμικό, δηλαδή το νομικό, πλέγμα. Αυτά είναι περίπου αυτονόητα για την υποψιασμένη κοινωνία και ακόμη περισσότερο για την επιστημονική και φιλοσοφική πρωτοπορία.
Υπάρχει όμως μια συγκεκριμένη περιοχή της έρευνας, της βιοϊατρικής και της βιοτεχνολογίας που αφορά στην επέμβαση στην ανθρώπινη γενετική. Πρόσφατα «Κινέζοι προχώρησαν σε γενετική τροποποίηση εμβρύων» λέει το δημοσίευμα στον ιστότοπο https://www.onmed.gr/ygeia-eidhseis/story/328944 (Οκτώβριος 2016). Αυτό το πεδίο αποκαλείται περιεκτικά επέμβαση στο κύτταρο (cell intervention), που τροποποιεί χρωμοσωμικά χαρακτηριστικά, παρεμβαίνει τροποποιητικά στον γενετικό κώδικα ενός εμβρύου ή διαμορφώνει προϋποθέσεις για γεννήσεις παιδιών από τρεις ή περισσότερους γονείς ή από αγνώστους γονείς υπό την τεχνολογική παρέμβαση ενός υψηλής κατάρτισης εργαστηριακού επιστήμονα. Εντούτοις, η κυτταρική επέμβαση αποτελεί το σιαμαίο τέκνο της τεχνολογικής παρέμβασης, που συμπαρασύρει και άλλης μορφής σωματιδιακές ή βιοτεχνολογικές εναλλακτικές παρεμβάσεις.
Σε μια κοινωνία όμως υπάρχουν άτομα με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Ένα πλήθος απαρτίζεται από άτομα, αλλά κάθε άτομο (individual) είναι κι ένα πρόσωπο. Για μένα η λέξη άτομο πρέπει επίσης να έχει μοναδικά χαρακτηριστικά όπως κι ένα πρόσωπο. Υπό αυτή την έποψη του ατόμου και του προσώπου εκπορεύονται και τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά τους, αυτά δηλαδή που τους αποδίδουν δικαιώματα και υποχρεώσεις και τα καθιστούν νομικά, κοινωνικά ή άλλα υποκείμενα. Όταν διαπιστώνεται η κυτταρική επέμβαση που τροποποιεί γενετικά τα χαρακτηριστικά (χρωμοσωμικά ή άλλα), αυτή έχει επίπτωση στην φυσική διαμόρφωση του ανθρώπινου όντος ως ατόμου και ως προσώπου. Είναι φυσικό πρόσωπο το άτομο που προκύπτει από τεχνολογική παρέμβαση, σε ποιον βαθμό, πώς μπορούμε να το αποδεχτούμε, και ποιο είναι το άμεσο κοινωνιολογικό μέλλον αυτής της επέμβασης; Η εμφύτευση τεχνητών- βιονικών στοιχείων σε ένα ανθρώπινο ον αλλοιώνει τα φυσικά ταυτοτικά χαρακτηριστικά του; Υπάρχουν μη ανθρώπινα όντα που πληρούν τα κατάλληλα κριτήρια του νομικού προσώπου ώστε να τους αναγνωρίζονται δικαιώματα και προστασία;
Μη ανθρώπινα όντα, δηλαδή όπως ο Υπολοχαγός με τον ασυναγώνιστο ποζιτρονικό — το ποζιτρόνιο [Ps] ανακάλυψε ο Martin Deutsch, καθηγητής Φυσικής στο ΜΙΤ, που έλαβε το Νόμπελ το 1956 — εγκέφαλο, ονόματι Data στη σειρά Star Trek: The Next Generation. Ο Ντέιτα, γεννημένος στην σφαίρα του θεάματος και της νεανικής κουλτούρας το 1987, έχει αυτοσυνείδηση, είναι σώφρον, ευαίσθητο και ανατομικώς πλήρως λειτουργικό ανδροειδές που υπηρετεί ως δεύτερος αξιωματικός και αρχηγός επιχειρήσεων στα USS Enterprise-D και USS Enterprise-E στον στόλο αστροπλοίων της Γαλαξιακής Ομοσπονδίας. Ο εγκέφαλός του από ποζιτρόνια τού προσφέρει εντυπωσιακές υπολογιστικές δεξιότητες.
Στα πρώτα χρόνια της ζωής του είχε βιώσει πολλές δυσκολίες αναφορικά με την κατανόηση της πολυποίκιλης όψης της ανθρώπινης συμπεριφοράς και ήταν ανίκανος να νιώσει συναίσθημα ή να κατανοήσει πλευρές της ανθρώπινης ιδιοσυγκρασίας, κάτι που τον ώθησε να αναζητήσει μια δική του ανθρωπινότητα. Μη ανθρώπινα όντα, όπως ο Άνθρωπος Δύο Αιώνων, στη νουβέλα Bicentennial Man (1976) του γεννημένου στη Ρωσία Αμερικανού συγγραφέα και καθηγητή Βιοχημείας στο Πανεπιστήμιο της Βοστόνης Ισαάκ Ασίμοφ (1920-1992), που έγινε φιλμ με πρωταγωνιστή τον Robin Williams στον ρόλο ενός ανδροειδούς ρομπότ, που θέλει να κατακτήσει τη θνητότητα, όπως το ανδροειδές ρομπότ αγοράκι της εταιρείας Mecha στο φιλμ Τεχνητή Νοημοσύνη (A.I. του 2001) των Stanley Kubrick και Steven Spielberg, βασισμένο στο βιβλίο Super-Toys Last All Summer Long (1965) του Άγγλου συγγραφέα Brian Aldiss (1925-). Εδώ το super-toy παιδάκι θέλει να κατακτήσει την αγάπη της μητέρας του που το αποστρέφεται, επειδή είναι «μηχάνημα»!
Με αναφορές στην λογοτεχνία και στον κινηματογράφο συνέπτυξα τον ισχυρισμό μου ότι δίπλα στην ταυτότητα μας και στα ταυτοτικά νομικά χαρακτηριστικά μας, ίσως είναι σκόπιμο να συμπληρώνονται και να αναγράφονται και τα βιο-ταυτοτικά χαρακτηριστικά μας, για να μη χαθούμε …εντελώς ή για να μην αφομοιωθούμε εντέλει ως προϊόντα μιας κοινωνίας, η οποία μας μεταλλάσσει εκόντες-άκοντες αξιακά και ταυτοτικά και μεταλλάσσεται εκούσα-άκουσα καθ’ όλη τη πορεία αυτής της ολοκληρωμένης αλληλοπεριχώρησης, της σχετικώς βραχείας αλλά αναποδράστως ισόβιας γαμήλιας συνεύρεσής της με την τεχνολογία.
