Πάπας Φραγκίσκος: Τι θα αλλάξει στο τελετουργικό για την κηδεία του

Ο θάνατος ενός Πάπα ενεργοποιεί μια αλληλουχία τελετουργιών και ιερών πράξεων, προσεκτικά ενορχηστρωμένων, πολύ πριν ξεκινήσει το κονκλάβιο για την εκλογή του διαδόχου του.
Αυτές περιλαμβάνουν την πιστοποίηση του θανάτου, την έκθεση του σώματος για δημόσιο προσκύνημα, την τέλεση της εξοδίου ακολουθίας και την ταφή.

Ο Πάπας Φραγκίσκος είχε αναθεωρήσει πέρσι διάφορα από τα τελετουργικά, απλοποιώντας τις διαδικασίες για να υπογραμμίσει τον ρόλο του ως απλού επισκόπου, και επιτρέποντας την ταφή εκτός Βατικανού, σύμφωνα με τις προσωπικές του επιθυμίες.

Ωστόσο, τα βασικά στοιχεία παραμένουν, συμπεριλαμβανομένων των τριών κύριων σταδίων που πρέπει να τηρηθούν από τον θάνατο μέχρι την ταφή του Πάπα.

Οι μεταρρυθμίσεις ενσωματώθηκαν στο λεπτό κόκκινο βιβλίο με τίτλο Ordo Exsequiarum Romani Pontificis — Τελετουργικό Ταφής Ρωμαίων Ποντίφικων.

Αν και οι Πάπες συχνά παρεμβαίνουν στους κανόνες που διέπουν το κονκλάβιο, αναθεώρηση των τελετουργιών της παπικής κηδείας δεν είχε γίνει από το 2000. Οι αλλαγές κρίθηκαν αναγκαίες μετά την έκφραση επιθυμιών από τον ίδιο τον Φραγκίσκο, αλλά και μετά τον θάνατο του Πάπα Εμερίτου Βενέδικτου ΙΣΤ΄ στις 31 Δεκεμβρίου 2022. Για τον Βενέδικτο, το Βατικανό χρειάστηκε να οργανώσει την πρώτη κηδεία Πάπα που είχε παραιτηθεί σε διάστημα 600 ετών.

Λίγους μήνες αργότερα, ο Φραγκίσκος αποκάλυψε ότι συνεργαζόταν με τον αρχιεπίσκοπο Ντιέγκο Ραβέλι, υπεύθυνο για τις λειτουργικές τελετές του Βατικανού, για να αναθεωρήσουν ολόκληρο το τελετουργικό βιβλίο και να το απλοποιήσουν.

Ο ποιμένας του Χριστού

Ο Ραβέλι εξήγησε ότι οι αλλαγές αποσκοπούσαν στο «να υπογραμμίσουν ακόμη περισσότερο ότι η κηδεία του Ρωμαίου Ποντίφικα είναι εκείνη ενός ποιμένα και μαθητή του Χριστού, και όχι ενός ισχυρού άνδρα του κόσμου τούτου».

Τα τρία βασικά στάδια της τελετής εκτυλίσσονται: πρώτα στην οικία του Πάπα, έπειτα στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου και τέλος στον τόπο ταφής.

Η σορός οδηγείται στο ιδιωτικό παρεκκλήσι

Σύμφωνα με τη μεταρρύθμιση, η επίσημη επιβεβαίωση του θανάτου γίνεται στο προσωπικό παρεκκλήσι του Πάπα, αντί για την κρεβατοκάμαρά του — για πρακτικούς λόγους, καθώς ο Φραγκίσκος επέλεξε να κατοικεί σε ένα απλό διαμέρισμα στο ξενοδοχείο Santa Marta του Βατικανού αντί του Αποστολικού Παλατιού.

Μετά τον θάνατο, ο επικεφαλής της υγειονομικής υπηρεσίας του Βατικανού εξετάζει τη σορό, διαπιστώνει την αιτία θανάτου και συντάσσει ιατρική έκθεση. Το σώμα ντύνεται στα λευκά.

Η σορός τοποθετείται στο ιδιωτικό παρεκκλήσι του Πάπα, όπου τελείται η τελετή της επίσημης διαπίστωσης του θανάτου, προεδρεύει ο καμεραλάριος — ο αξιωματούχος που αναλαμβάνει τη διοίκηση της Αγίας Έδρας στο μεσοδιάστημα μεταξύ δύο Πάπων. Σήμερα, ο καμεραλάριος είναι ο Αμερικανός Καρδινάλιος Κέβιν Φάρελ, από τους πιο έμπιστους συνεργάτες του Φραγκίσκου.

Σε αντίθεση με το παρελθόν, πλέον δεν απαιτείται η τοποθέτηση της σορού σε τρεις διαφορετικές κάσες (κυπαρίσσι, μόλυβδο και δρυς). Αντίθετα, χρησιμοποιείται ένα ξύλινο φέρετρο με εσωτερική επένδυση από ψευδάργυρο.

Τα άμφια

Ο Πάπας είναι ντυμένος με κόκκινα λειτουργικά άμφια, φέρει τη μίτρα και το παλλίο (ένα είδος μάλλινου επισκοπικού επιτραχηλίου). Δίπλα του τοποθετείται το Πασχαλινό Κερί.

Ο καμεραλάριος συντάσσει τη δήλωση του θανάτου, στην οποία επισυνάπτεται το πιστοποιητικό του επικεφαλής της υγειονομικής υπηρεσίας.

Ο Ραβέλι καθορίζει πότε θα επιτραπεί στο κοινό να προσκυνήσει τη σορό πριν αυτή μεταφερθεί στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου. Κατά την είσοδο της σορού στη βασιλική, ψάλλεται το Λιτανείες των Αγίων. Προηγείται ο καμεραλάριος.

Ακόμη μία αλλαγή: η σορός δεν τοποθετείται πλέον σε υπερυψωμένη βάση, αλλά το ξύλινο φέρετρο τοποθετείται σε χαμηλό σημείο με θέα προς τα καθίσματα, και το Πασχαλινό Κερί παραμένει κοντά.

Η τελετή σφραγίσματος του φερέτρου

Το βράδυ πριν από την κηδεία, τελείται η τελετή σφραγίσματος του φερέτρου υπό την προεδρία του καμεραλάριου, παρουσία καρδιναλίων. Ένα λευκό ύφασμα τοποθετείται πάνω στο πρόσωπο του Πάπα.

Μέσα στο φέρετρο τοποθετείται επίσης μια σακούλα με νομίσματα που κόπηκαν κατά τη διάρκεια της παποσύνης του, καθώς και ένα χειρόγραφο μονόφυλλο με την περίληψη της παποσύνης του — γνωστό ως rogito. Το έγγραφο αυτό διαβάζεται από τον τελετάρχη, κυλίεται, τοποθετείται σε κυλινδρικό σωλήνα και κλείνεται εντός του φερέτρου. Αντίγραφο διατηρείται στα Αρχεία του Βατικανού. Τα εξώφυλλα και του φερέτρου και του εσωτερικού μεταλλικού φέρετρου φέρουν σταυρό και το παπικό έμβλημα.

Το προσωπικό έμβλημα του Φραγκίσκου, το οποίο διατήρησε από τότε που ήταν επίσκοπος, φέρει θυρεό και το μονόγραμμα του Τάγματος των Ιησουιτών, με τη λατινική επιγραφή Miserando atque eligendo — Αφού τον σπλαχνίστηκε, τον εκάλεσε. Η φράση προέρχεται από επεισόδιο του Ευαγγελίου, όπου ο Χριστός καλεί να τον ακολουθήσει ένας άνθρωπος φαινομενικά ανάξιος.

Η κηδεία και η ταφή

Η κηδεία προεδρεύεται από τον Κοσμήτορα του Κολεγίου των Καρδιναλίων ή, αν αυτός αδυνατεί, από τον Αντι-Κοσμήτορα ή άλλον υψηλόβαθμο καρδινάλιο. Ο νυν Κοσμήτορας είναι ο 91χρονος Ιταλός Καρδινάλιος Τζιοβάνι Μπατίστα Ρε, ενώ Αντι-Κοσμήτορας είναι ο 81χρονος Αργεντινός Λεονάρντο Σάντρι. Ο Φραγκίσκος ανανέωσε νωρίτερα φέτος τις θητείες και των δύο.

Η μεταρρύθμιση του Φραγκίσκου επιτρέπει την ταφή εκτός Βατικανού, με τον καμεραλάριο να προΐσταται της τελετής. Το φέρετρο σφραγίζεται με διάφορα επίσημα εμβλήματα και τοποθετείται στον τάφο.

Ο Φραγκίσκος είχε δηλώσει ότι επιθυμεί να ταφεί όχι στη Βασιλική ή τις κατακόμβες του Αγίου Πέτρου, αλλά στη Βασιλική της Santa Maria Maggiore, στην άλλη πλευρά της πόλης. Η επιλογή του αντικατοπτρίζει την ιδιαίτερη ευλάβεια που έτρεφε για την εικόνα της Παναγίας Salus Populi Romani — Σωτηρία του λαού της Ρώμης.

Μετά από κάθε ταξίδι στο εξωτερικό, ο Φραγκίσκος επισκεπτόταν τη συγκεκριμένη βασιλική για να προσευχηθεί μπροστά στο βυζαντινής τεχνοτροπίας εικόνισμα της Παναγίας, ντυμένης με μπλε μανδύα, να κρατά το Θείο Βρέφος που κρατά ένα χρυσό, στολισμένο βιβλίο.

«Είναι η μεγάλη μου αφοσίωση», είχε πει στο μεξικανικό μέσο N+ αποκαλύπτοντας τα σχέδια για την ταφή του. «Ο τόπος είναι ήδη έτοιμος».

Μετά την ταφή, ξεκινούν οι εννέα ημέρες επίσημου πένθους της Καθολικής Εκκλησίας, γνωστές ως novemdiales, και αρχίζει το κονκλάβιο.

Σύντομο βιογραφικό

O Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο, o πρώτος πάπας προερχόμενος από την Λατινική Αμερική, ο θάνατος του οποίου ανακοινώθηκε σήμερα από το Βατικανό, είχε γεννηθεί στις 17 Δεκεμβρίου του 1936 στο Μπουένος ‘Αιρες της Αργεντινής. Η οικογένειά του καταγόταν από το Πεδεμόντιο της βόρειας Ιταλίας: λογιστής στους αργεντίνικους σιδηρόδρομους ο πατέρας του, νοικοκυρά η μητέρα του.

Αφού πρώτα πήρε απολυτήριο τεχνικού λυκείου, αποφάσισε να μπει σε καθολική ιερατική σχολή. Στη συνέχεια έγινε μέλος του τάγματος των Ιησουιτών και σπούδασε φιλοσοφία. Το 1965 άρχισε να διδάσκει λογοτεχνία και ψυχολογία στο καθολικό κολέγιο του Σάντα Φε και, μετά από ένα χρόνο, σε θρησκευτικό ίδρυμα του Μπουένος ‘Αιρες. Το 1969 χειροτονήθηκε ιερέας και έπειτα από ένα χρόνο ολοκλήρωσε και τις σπουδές του στη θεολογία.

Επί δεκαπέντε χρόνια δίδαξε σε καθολικά πανεπιστημιακά ιδρύματα, ενώ το 1986 μετέβη στη Γερμανία, όπου ολοκλήρωσε το διδακτορικό του. Το 1992 ορίσθηκε από τον πάπα Ιωάννη Παύλο Β’, επίσκοπος της πόλης ‘Αουκα και αναπληρωτής επίσκοπος του Μπουένος ‘Αιρες. Στις 28 Φεβρουαρίου του 1992, επελέγη ως αρχιεπίσκοπος του Μπουένος ‘Αιρες και ολόκληρης της Αργεντινής.

Το 2001 ο Ιωάννης Παύλος ο Β’ τον όρισε καρδινάλιο και τον Απρίλιο του 2005 συμμετείχε στην εκλογή του πάπα Βενέδικτου από το Κονκλάβιο.

Ως αρχιεπίσκοπος του Μπουένος ‘Αιρες, έδωσε έμφαση στη στήριξη των φτωχότερων πολιτών, στη διάδοση του λόγου του Θεού σε κάθε γωνιά της πόλης, στο να παραμείνουν «πάντα ανοικτές» οι πύλες όλων των εκκλησιών και στη στενή συνεργασία κληρικών και λαϊκών.

Ο Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο εξελέγη πάπας στις 13 Μαρτίου του 2013. Αποφάσισε να επιλέξει το όνομα Φραγκίσκος -δίνοντας έμφαση, κυρίως, στον τίτλο του επισκόπου Ρώμης- και να φορέσει σιδερένιο και όχι χρυσό σταυρό. «Tα αδέλφια μου, οι καρδινάλιοι, για να διαλέξουν τον νέο πάπα, έφτασαν μέχρι την άλλη άκρη του κόσμου», είπε στον πρώτο χαιρετισμό του προς τους πιστούς.

Σύμφωνα με όλους τους αναλυτές, αλλά και με τις καρδιές εκατομμυρίων πιστών, ήταν «ο πάπας των φτωχών», ο ‘Αγιος Πατέρας των Καθολικών που έδωσε έμφαση στη βοήθεια και στην αλληλεγγύη προς τους μετανάστες, τους «τελευταίους» και τους ξεχασμένους. Έδωσε εντολή στις αρχές του Βατικανού να αφήνουν τους άστεγους να κοιμούνται στους δρόμους γύρω από τον ‘Αγιο Πέτρο, αλλά και μέσα στην Πλατεία της βασιλικής εκκλησίας. «Ποιος είμαι εγώ για να κρίνω έναν ομοφυλόφιλο, όταν ο ίδιος αναζητά τον δρόμο του Θεού;», ήταν η απάντηση που έδωσε σε δημοσιογράφο, επιστρέφοντας αεροπορικά από ένα από τα πρώτα ταξίδια του ως ποντίφικα.

Με αναφορά στον πόλεμο στην Ουκρανία, αλλά και στην ανθρωπιστική κρίση στην Γάζα, ο Φραγκίσκος επανέλαβε αμέτρητες φορές ότι «ο πόλεμος αποτελεί πάντα ήττα και κανείς δεν πρέπει ποτέ να το ξεχνά». Μια ημέρα μετά την έναρξη της ρωσικής επίθεσης κατά της Ουκρανίας, ο Αργεντινός πάπας πήγε πεζός στην πρεσβεία της Ρωσίας παρά το Βατικανό για να ζητήσει με έμφαση από τον διπλωματικό εκπρόσωπο της Μόσχας να σιγήσουν τα όπλα.

Η σχέση του με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο ήταν στενότατη. Τον προσκάλεσε και τον είχε στο πλευρό του σε όλες τις πρωτοβουλίες διαθρησκειακού διαλόγου, αποκαλώντας τον «αγαπητό αδελφό». Εμπνεύστηκε από το έργο του Οικουμενικού Πατριάρχη για την Εγκύκλιο υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος «Laudato sii» και ετοιμαζόταν να τον συναντήσει, τον ερχόμενο Μάιο, στην Μικρά Ασία για τα 1.700 χρόνια από την Πρώτη Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας. Βαθιά του επιθυμία, όπως και του Προκαθήμενου της Ορθοδοξίας, ήταν να επιστρέψουν σύντομα οι δυο Εκκλησίες σε μόνιμο, κοινό εορτασμό του Πάσχα.

Δεν έλειψαν οι συγκρούσεις και οι επικριτές, εκείνοι που κατηγόρησαν τον λατινοαμερικανό πάπα, ότι δεν έδωσε το αναγκαίο βάρος στην ιεραρχία και στην τελετουργία, ότι μιλούσε μια γλώσσα υπερβολικά απλή η οποία θύμιζε, πολλές φορές, απλό ιερέα και όχι τον θρησκευτικό ταγό άνω του ενός δισεκατομμυρίου πιστών. Αυτή, όμως, ήταν η πραγματική δύναμη του Φραγκίσκου: η αναφορά στην ουσία του χριστιανικού μηνύματος, η επίγνωση ότι ένας καλός πιστός και άνθρωπος κρίνεται, πρώτα απ’ όλα, από την καθημερινή ζωή και τα έργα του. Μια στροφή προς μια αυθόρμητη, βαθιά ανθρωπιά, η οποία πολύ δύσκολα θα μπορέσει να ξεχαστεί τα επόμενα χρόνια από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία.