Το νησί που κατάργησε τα ρολόγια

Πώς είναι να πίνεις το πρωινό σου καφεδάκι στη 1:00 τα ξημερώματα, ενώ μόλις έχεις ξυπνήσει; Πώς είναι να πηγαίνεις για μπάνιο στις 4:00 το πρωί; Πώς είναι τα μαθήματα του σχολείου να ξεκινούν στις 20:00 και να τελειώνουν τα μεσάνυχτα; Μόνο και μόνο η αναφορά αυτών των ωρών προκαλεί σύγχυση. Μας έγινε τόσο πολύ συνήθεια στους ανθρώπους να κάνουμε συγκεκριμένα πράγματα σε συγκεκριμένες ώρες της ημέρας, που οτιδήποτε άλλο το θεωρούμε αδιανόητο. Αλλά δεν είναι παντού έτσι. Στο νησί Σομαρόι της Νορβηγίας έχουν κάνει πράξη (όσο είναι δυνατό) την κατάργηση του χρόνου.

Το νησί των 304 κατοίκων

Το Σομαρόι είναι ένα μικρό νησί μόλις 0,41 τετραγωνικών χιλιομέτρων, με δαντελωτές ακτές, όπως δαντελωτές είναι και οι ακτές σε όλη τη Νορβηγία. Βρίσκεται στην κομητεία Τρομς, την πιο βόρεια από τις κομητείες που χωρίζεται διοικητικά η χώρα. Βαθιά μέσα στον Αρκτικό κύκλο, το ψαροχώρι του Σομαρόι βιώνει σε ακραία μορφή το φαινόμενο που ονομάζουμε «ήλιο του μεσονυκτίου». Κι αυτό ήταν το μεγαλύτερο κίνητρο για τους 304 κατοίκους του προκειμένου να καταργήσουν το χρόνο.

Το χωριό είναι ο μοναδικός οικισμός πάνω στο νησί. Και παρά τις πολύ δύσκολες συνθήκες ζωής, οι λιγοστοί κάτοικοι δεν έχουν σκεφτεί στιγμή να το εγκαταλείψουν για χάρη των ανέσεων που προσφέρει το Τρόμσο ή κάποια από τις άλλες πόλεις της περιοχής. Αντίθετα, έχουν τη διάθεση να προσαρμόσουν τη ζωή τους στις συνθήκες που οι ίδιοι βιώνουν και για τους υπόλοιπους κατοίκους του πλανήτη φαντάζουν τόσο παράξενες, που με δυσκολία θα μπορούσαν να προσαρμοστούν.

Όσοι έχουν ταξιδέψει στον αρκτικό βορρά (αλλά ακόμα και στις σκανδιναβικές πρωτεύουσες, που βρίσκονται πολύ πιο νότια) μπορούν να βεβαιώσουν ότι τα καλοκαίρια ο ήλιος λάμπει μέχρι αργά το βράδυ και τους χειμώνες η ηλιοφάνεια μπορεί να διαρκεί μόνο λίγα λεπτά της ώρας.

Το Σομαρέι το βιώνει αυτό σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια: Από τις 28 Μαΐου ως τις 20 Ιουλίου κάθε χρόνο ο ήλιος δεν δύει ποτέ πάνω απ’ αυτό το νησί! Κι αντίστοιχα, για ένα ισόποσο διάστημα από τον Νοέμβριο ως τον Ιανουάριο ο ήλιος δεν εμφανίζεται επίσης ποτέ.

Όπως μπορεί να φανταστεί ο καθένας, οι χειμώνες είναι γεμάτοι βροχές, χιόνια και σκοτάδι, άρα βρίσκουν τους κατοίκους κλεισμένους στα σπίτια τους, να βγαίνουν ελάχιστα μόνο για τις απολύτως απαραίτητες εργασίες και να εκμεταλλεύονται το χρόνο τους με διάβασμα, διαδίκτυο και άφθονο ύπνο. Τα καλοκαίρια, όμως, η κατάσταση αλλάζει τελείως: Κατά παράδοση ακόμα και οι πιο μικροί κάτοικοι του οικισμού βουτάνε στη θάλασσα, η αλιευτική περίοδος είναι στο φόρτε της και όλοι βρίσκονται έξω όλη τη μέρα, προσπαθώντας να ρουφήξουν και το τελευταίο λεπτό ηλιοφάνειας.

Το «νησί που καταργεί την ώρα

Ούτως ή άλλως τα ωράρια για τις δουλειές και για την καθημερινότητα των ανθρώπων σ’ αυτές τις περιόδους είναι τελείως διαφορετικά. Το 2019, όμως, αποφάσισαν να παρέμβουν και θεσμικά, όχι τόσο στον τρόπο που λειτουργούν οι ίδιοι, αλλά στον τρόπο επικοινωνίας με τον υπόλοιπο κόσμο: Έκαναν επίσημο αίτημα στην κυβέρνηση της Νορβηγίας ώστε να κηρυχθεί ο οικισμός τους ως η πρώτη ζώνη «ελεύθερης ώρας» στον πλανήτη!

O βουλευτής του Συντηρητικού Κόμματος Κεντ Γκούντμουντσεν, που εκλεγόταν στην περιοχή (και καταγόταν κι αυτός από ένα αντίστοιχο νησί, πιο νότια) ανέλαβε να εισηγηθεί την πρόταση αυτή στο Στούτινγκ, το νορβηγικό κοινοβούλιο. Το θέμα πήρε διαστάσεις, δεδομένου ότι το προφίλ του συγκεκριμένου πολιτικού (που είχε διατελέσει και μέλος της επιτροπής Εκπαίδευσης και Εκλλησιαστικών Θεμάτων) κάθε άλλο παρά οδηγούσε σε αστείες και φαιδρές καταστάσεις. Το αίτημα υποστηρίχθηκε σχεδόν αμέσως από το Innovation Norway. Πρόκειται για μια κρατικά ελεγχόμενη εταιρεία που ελέγχει, μεταξύ άλλων, μια αναπτυξιακή τράπεζα, το νορβηγικό εμπορικό επιμελητήριο (TCN), το συμβουλευτικό γραφείο επενδύσεων (SVO) και το νορβηγικό γραφείο τουρισμού (TBN). Η συγκεκριμένη εταιρεία έχει γραφεία σε περισσότερες από 30 χώρες και υποστηρίζει σχέδια για τις θαλάσσιες μεταφορές, την βιοτεχνολογία και τα εναλλακτικά καύσιμα.

Δεν επρόκειτο, λοιπόν, για ένα δευτερεύον αίτημα κάποιων γραφικών, αλλά για κάτι που συζητήθηκε στην κεντρική πολιτική σκηνή της Νορβηγίας. Η πρόταση τελικά απορρίφθηκε, επειδή η κυβέρνηση έκρινε ότι θα δημιουργούσε περισσότερα προβλήματα απ’ αυτά που θα έλυνε. Και ήδη επεξεργαζόταν επίσημο αίτημα από την πόλη του Βάντσο, τον πιο βόρειο οικισμό της ηπειρωτικής Ευρώπης, να μετράει η ημέρα εκεί για 26 ώρες και όχι για 24! Παρ’ όλα αυτά, το νησί μαζί με την άρνηση έλαβε ως απάντηση κι ένα… κλείσιμο του ματιού. Ο Κιέλ Όβε Χβέντινγκ, ο αρχηγός της μικρής κοινότητας του Σομαρόι και ηγέτης της καμπάνιας «σπάστε τα ρολόγια», διευκρίνισε ότι οι κάτοικοι είχαν την απόλυτη ελευθερία να προσαρμόσουν έτσι τη ζωή του νησιού, ώστε να ζούσαν ακριβώς όπως ήθελαν, αρκεί να μην προκαλούσαν πρόβλημα στους υπόλοιπους.

Δεν έλειψαν, βέβαια, και οι κακεντρέχειες. Που χαρακτήρισαν όλη αυτή την καμπάνια fake news ή, ακόμα χειρότερα, ανέξοδη διαφήμιση από την πλευρά του Innovation Norway. Πράγματι, το «νησί που καταργεί την ώρα» παρουσιάστηκε ως άρθρο σε πάνω από 300 από τις μεγαλύτερες ειδησεογραφικές ιστοσελίδες παγκοσμίως, αναπαράχθηκε σε πάνω από 1.650 διαφορετικά μέσα και, σύμφωνα με εκτιμήσεις, διαβάστηκε από σχεδόν 1,2 δισεκατομμύρια ανθρώπους! Η αξία αυτής της δημοσίευσης, αν γινόταν μέσω διαφημιστικής καμπάνιας, θα έφτανε τα 11,5 εκ. δολάρια, κι όμως το γραφείο τουρισμού της χώρας ξόδεψε 650.000 κορώνες, δηλαδή ελάχιστα περισσότερα από 60.000 δολάρια.

Πέντε χρόνια αργότερα, το Σομερόι έχει αποφασίσει να ελαχιστοποιήσει τόσο τη χρήση της ώρας, που να χρειάζονται ρολόγια μόνο για την επικοινωνία με τον υπόλοιπο κόσμο. Οι άνθρωποι ξυπνούν και κοιμούνται όποια ώρα θέλουν, δουλεύουν όποια ώρα θέλουν και βγαίνουν για καφέ επίσης όποια ώρα θέλουν.

Τι συμβαίνει, όμως, με τα καταστήματα; Εκεί λειτουργεί το τηλέφωνο. Για να επισκεφθεί κάποιος ένα κατάστημα αρκεί να τηλεφωνήσει πρώτα στον ιδιοκτήτη, ώστε να σιγουρευτεί ότι αυτός είναι ξύπνιος και εργάζεται εκείνη την ώρα. Αλλιώς, η δουλειά αναβάλλεται γι’ αργότερα.

Το σχολείο ως το 2021 εξαιρέθηκε από το πρόγραμμα κατάργησης της ώρας, επειδή οι τοπικοί δάσκαλοι δεν συμφωνούσαν. Από το 2021 και μετά υιοθέτησαν ένα μεικτό σύστημα, όπου τα μαθήματα μαγνητοσκοπούνται, τα βλέπουν τα παιδιά όποια ώρα επιθυμούν και τις απορίες τους τις καταχωρούν με e-mail στους δασκάλους. Αυτό, βέβαια, στατιστικά συμβαίνει περισσότερο τους μήνες που υπάρχει ηλιοφάνεια, επειδή στο σκοτάδι οι γονείς επιδιώκουν να στέλνουν τα παιδιά τους καθημερινά στο σχολείο, για να υπάρχει κοινωνική επαφή.

Για οποιαδήποτε δουλειά που απαιτεί συνεννόηση χρονική ή συμμετοχή πολλών προσώπων όλα γίνονται στο περίπου, εκτός από περιπτώσεις απόλυτης ανάγκης, όπου όλοι μαζεύονται στο σχολείο για να συζητήσουν, ανεξαρτήτως ώρας και μέρας. Κι όσο για το κοινοτικό γραφείο, έχει εγκαταστήσει πρόγραμμα αυτόματου τηλεφωνητή, όπου δέχεται την επικοινωνία με την… υπόλοιπη Νορβηγία και τη διεκπεραιώνει ο υπάλληλος όταν πάει στη δουλειά του.