Superfoods: Μύθος ή πραγματικότητα;

Οι λεγόμενες υπερτροφές, πιο γνωστές ως superfoods, πείθουν όλο και περισσότερους καταναλωτές για την εξαιρετική διατροφική τους αξία.

Μία αξιολόγηση που δεν έχει ακόμη επιστημονικά ερείσματα. Σπόροι chia από το Μεξικό, ένα μπολ με δημητριακά και μούρα acai από τη Βραζιλία και κάθε είδους βιταμινούχα ροφήματα smoothie. Προϊόντα που κερδίζουν ολοένα περισσότερους φίλους με την υπόσχεση ότι δίνουν στον οργανισμό κάτι παραπάνω από τις συνηθισμένες τροφές. Και δεν είναι λίγοι αυτοί που βάζουν βαθιά το χέρι στην τσέπη για να τις αγοράσουν.

Άλλωστε η εμπορική τους προώθηση δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητη. Διαφημίσεις στην τηλεόραση ή στο διαδίκτυο διαλαλούν τις εξαιρετικές προδιαγραφές αυτών των τροφών που μας κάνουν «πιο υγιείς, πιο αδύνατους, πιο όμορφους και πιο ευτυχισμένους», ενώ ιδιαίτερη έμφαση δίνεται σε αντιοξειδωτικές ιδιότητες, που προστατεύουν τον οργανισμό από τον καρκίνο.

Πολλοί δεν παρατήρησαν τη διαφορά

Ωστόσο, παρά τις επίμονες διαφημίσεις της ποιότητας των superfoods, δεν είναι λίγοι αυτοί που τις δοκίμασαν χωρίς να παρατηρήσουν κάποια αξιοσημείωτη διαφορά στον οργανισμό τους. Δεν ένιωσαν ποτέ την περιβόητη ένεση ζωτικότητας. Γεγονός είναι πάντως ότι το ενδιαφέρον των καταναλωτών για τις υπερτροφές έχει αυξηθεί έντονα τα τελευταία χρόνια. Μία απλή παρατήρηση των συχνών όρων αναζήτησης στο google καταδεικνύει του λόγου το αληθές.

Οι προμηθευτές των προϊόντων αυτών υπόσχονται υγιές σώμα και ευεργετικές ιδιότητες για όποιον τα επιλέξει – μείωση του σωματικού πόνου και άγχους, βελτίωση της εγκεφαλικής απόδοσης, εξάλειψη του διαβήτη ακόμα και… «εξόντωση των καρκινικών κυττάρων.»

Η επιστημονική κοινότητα όμως δεν φαίνεται να είναι απόλυτα πεπεισμένη για τα αποτελέσματα που υπόσχονται. Ήδη από τα τέλη του 2020 το γερμανικό Ινστιτούτο Αξιολόγησης Κινδύνων (BfR) είχε επισημάνει για τις ιδιότητες των Superfoods: «Δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη απάντηση για το αν οι υπερτροφές προσφέρουν όσα υπόσχονται, εξαρτάται από το εκάστοτε προϊόν».

Ενδεικτικός είναι και ο τίτλος επιστημονικού συνεδρίου: «Superfoods και συμπληρώματα διατροφής: Επικίνδυνα ή ωφέλιμα για την υγεία;» που διοργανώνει η Ομοσπονδιακή Yπηρεσία Προστασίας του Καταναλωτή και Ασφάλειας Τροφίμων σε συνεργασία με το BfR στο Βερολίνο.

Αντιρρήσεις από την επιστημονική κοινότητα

Η Γερμανική Ένωση Τροφίμων θεωρεί ότι ο όρος «υπερτροφή» είναι καθαρά τέχνασμα του μάρκετινγκ ενώ σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να υποτιμάται η θρεπτική αξία των υπόλοιπων τροφίμων, καθώς δεν υπάρχουν διαφορές ούτε στα χαρακτηριστικά, ούτε στην ποιότητα τους και θα πρέπει να ακολουθούνται πιστά τα ίδια πρότυπα ασφαλείας κατά τον διατροφικό τους έλεγχο.

Ο Πέτερ Νικ, καθηγητής μοριακής βιολογίας στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας Καρλσρούης, διεξήγαγε έρευνα και εντόπισε πολλά Superfoods που δεν είναι ασφαλή. «Οι υπερτροφές εισάγονται συνήθως από εξωτικές περιοχές με τροπικό κλίμα, όπου συνιστούν τμήμα της διατροφικής αλυσίδας ή και του θεραπευτικού συστήματος» λέει. Με την εξαγωγή τους αποκόπτονται από τη γνώση για την αξιοποίησή τους κι έτσι αρχίζουν τα προβλήματα.

Η τάση αυτή εξάλλου οδήγησε στη μεγαλύτερη ζήτηση τέτοιων τροφίμων με αποτέλεσμα οι χώρες εξαγωγής να μην μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες της παγκόσμιας αγοράς, ειδικά σε μεγάλες χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Γερμανία. Αυτό οδηγεί στη δημιουργία πλασματικών προϊόντων, που κυκλοφορούν όμως στην αγορά με την ετικέτα των γνήσιων.

«Οι εταιρίες και οι καταναλωτές θα πρέπει να είναι πιο προσεκτικοί και υποψιασμένοι και να διαβάζουν τις πρώτες ύλες στην συσκευασία» αναφέρει ο Γερμανός επιστήμονας. Σε έρευνα που έγινε από τον ίδιο σε smoothies που θα έπρεπε να εμπεριέχουν σπόρους chia βρέθηκε βασιλικός!

«Σε μεγάλες ποσότητες ο βασιλικός μπορεί να καταστεί τοξικός, κάτι το οποίο είναι ανεπίτρεπτο» λέει ο Νικ. Ένα ανάλογο παράδειγμα καταγράφηκε και με ένα είδος τσαγιού που ενώ διαφημιζόταν έντονα για τα οφέλη που παρείχε, κατά την επεξεργασία του βρέθηκαν μέσα φύλλα γαρυφαλλιάς χωρίς ωστόσο να αναγράφεται το συγκεκριμένο συστατικό στην συσκευασία, κάτι που μπορεί να βλάψει την υγεία των εγκύων.

Κενά στην εφαρμογή του νόμου για την ασφάλεια των τροφίμων

Οι ειδικοί κρούουν των κώδωνα του κινδύνου αναφορικά με την εφαρμογή της ισχύουσας νομοθεσίας στην παραπλανητική αυτοπροβολή των προϊόντων. Ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) είναι να παρέχει επιστημονικές γνωμοδοτήσεις για το εκάστοτε προϊόν, προκειμένου να προστατεύσει τους καταναλωτές. Η πραγματικότητα όμως διαφέρει καθώς, σύμφωνα με την Γιούλια Ζαουσμικάτ, διατροφολόγο και σύμβουλο του κέντρου καταναλωτών της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας, υπάρχει σημαντική έλλειψη ελέγχου των παράλογων υποσχέσεων των Superfoods που διαφημίζονται στο διαδίκτυο.

Οι περισσότεροι προμηθευτές τροφίμων βρίσκονται εκτός Ευρώπης με αποτέλεσμα ο γερμανικός μηχανισμός να μην μπορεί να αντιδράσει σε μεγάλο βαθμό. Παράλληλα  οι εταιρίες τροφίμων βασίζονται σχεδόν αποκλειστικά στην προώθηση των Superfoods και των συμπληρωμάτων διατροφής μέσω των social media και των influencers που συνεργάζονται μαζί τους με υψηλό χρηματικό αντίτιμο.

Σύμφωνα με την διατροφολόγο, οποιοδήποτε προϊόν μπορεί να θεωρηθεί υπερτροφή ακόμη και το αλάτι, αρκεί να έχει χτιστεί από πριν το κατάλληλο μάρκετινγκ.