Ολλανδία: Παντρεμένο ζευγάρι προχώρησε σε διπλή ευθανασία

Ο Jan και η Els ήταν παντρεμένοι για σχεδόν πέντε δεκαετίες. Στις αρχές Ιουνίου πέθαναν μαζί, αφού τους χορηγήθηκε θανατηφόρο φάρμακο από δύο γιατρούς. Στην Ολλανδία, η διαδικασία αυτή είναι γνωστή ως διπλή ευθανασία. Είναι νόμιμη και σπάνια – αλλά κάθε χρόνο όλο και περισσότερα ολλανδικά ζευγάρια επιλέγουν να βάλουν τέλος στη ζωή τους με αυτόν τον τρόπο.

Τρεις ημέρες πριν αφήσουν οικειοθελώς την τελευταία τους πνοή, το τροχόσπιτό τους βρέθηκε σε μια ηλιόλουστη μαρίνα στο Φρίσλαντ, στο βορρά της Ολλανδίας. Ήταν ένα ζευγάρι που λάτρευε τα ταξίδια και τις μετακινήσεις και είχε ζήσει το μεγαλύτερο μέρος του έγγαμου βίου του σε αυτοκινούμενο τροχόσπιτο ή σε σκάφη.

«Προσπαθήσαμε μερικές φορές να ζήσουμε σε ένα σπίτι», συνήθιζε να λέει αστειευεόμενος ο Jan, «αλλά αυτό δεν έμοιαζε να λειτουργεί».

Είναι 70 ετών και κάθεται στο περιστρεφόμενο κάθισμα οδήγησης του βαν, με το ένα πόδι λυγισμένο, η μόνη στάση που  τον ανακουφίζει από τους συνεχείς πόνους στην πλάτη του. Η σύζυγός του, η Els, είναι 71 ετών και πάσχει από άνοια. Δυσκολεύεται να διατυπώσει τις προτάσεις της.

«Αυτό είναι πολύ καλό», λέει, σηκώνεται εύκολα και δείχνει το σώμα της. «Αλλά αυτό είναι τρομερό», λέει, δείχνοντας τον σύζυγό της.

Η Jan και η Els γνωρίστηκαν στο νηπιαγωγείο και από τότε ήταν αχώριστοι. Όταν ήταν νέος, ο Jan έπαιζε χόκεϊ στην εθνική ομάδα νέων της Ολλανδίας και στη συνέχεια έγινε προπονητής. Η Els ήταν δασκάλα. Αλλά ήταν η κοινή τους αγάπη για το νερό, τα σκάφη και την ιστιοπλοΐα που καθόρισε τα κοινά τους χρόνια και τους έκανε αχώριστους.

Ως νεαρό ζευγάρι ζούσε σε ένα οικιστικό σκάφος. Αργότερα αγόρασαν ένα φορτηγό πλοίο και έφτιαξαν μια επιχείρηση μεταφοράς εμπορευμάτων στις Κάτω Χώρες.

Το ζευγάρι απέκτησε ένα γιο. Μέχρι το 1999, η επιχείρηση εσωτερικών εμπορευματικών μεταφορών είχε γίνει πολύ ανταγωνιστική. Ο Jan αντιμετώπιζε σοβαρούς πόνους στην πλάτη από τη βαριά εργασία που έκανε για περισσότερο από μια δεκαετία. Αυτός και η Els μετακόμισαν στη στεριά, αλλά μετά από λίγα χρόνια ζούσαν και πάλι σε ένα σκάφος. Όταν πλέον δεν μπορούσαν να ζουν στο σκάφος αγόρασαν ένα ευρύχωρο τροχόσπιτο.

Ο Jan υποβλήθηκε σε χειρουργική επέμβαση στην πλάτη του το 2003, αλλά η κατάστασή του δεν βελτιώθηκε. Είχε σταματήσει μια βαριά αγωγή με παυσίπονα και δεν μπορούσε πλέον να εργαστεί, αλλά η Els εξακολουθούσε να διδάσκει. Μερικές φορές μιλούσαν για ευθανασία – ο Jan είχε πει στην οικογένειά του ότι δεν ήθελε να ζει με τόσο αφόρητους πόνους. Περίπου εκείνη την εποχή το ζευγάρι έγινε μέλος της NVVE – της οργάνωσης «δικαίωμα στο θάνατο» των Κάτω Χωρών. «Αν παίρνεις πολλά φάρμακα, ζεις σαν ζόμπι», έλεγε ο Jan. «Έτσι, με τον πόνο που έχω και την ασθένεια της Els, νομίζω ότι πρέπει να το σταματήσουμε αυτό».

Το 2018, η Els αποσύρθηκε από τη διδασκαλία. Τα πρώτα σημάδια άνοιας άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους, αλλά άργησε να επισκεφθεί γιατρό – ίσως επειδή είχε δει τον πατέρα της να πεθαίνει από Αλτσχάιμερ. Ήρθε όμως ένα σημείο που τα συμπτώματά της δεν μπορούσαν να αγνοηθούν.

Τον Νοέμβριο του 2022, αφού διαγνώστηκε με άνοια, η Els έφυγε ορμητικά από το ιατρείο, αφήνοντας πίσω τον σύζυγο και τον γιο της.

«Ήταν έξαλλη – σαν ταύρος», θυμάται ο Jan. Ήταν αφότου η Els έμαθε ότι η κατάστασή της δεν θα βελτιωνόταν, όταν εκείνη και ο Jan, μαζί με τον γιο τους, άρχισαν να συζητούν για τη δίδυμη ευθανασία – να πεθάνουν οι δυο τους μαζί.

Στην Ολλανδία, η ευθανασία και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία είναι νόμιμες εάν κάποιος υποβάλει οικειοθελώς αίτημα και ο πόνος του – σωματικά ή ψυχολογικά – αξιολογείται από τους γιατρούς ως «αφόρητος» και χωρίς προοπτική βελτίωσης. Κάθε άτομο που ζητά υποβοηθούμενο θάνατο αξιολογείται από δύο γιατρούς – ο δεύτερος ελέγχει την αξιολόγηση που κάνει ο πρώτος.

Το 2023, 9.068 άνθρωποι πέθαναν από ευθανασία στις Κάτω Χώρες – περίπου το 5% του συνολικού αριθμού των θανάτων. Υπήρχαν 33 περιπτώσεις δυαδικής ευθανασίας, δηλαδή 66 άτομα. Πρόκειται για περίπλοκες περιπτώσεις που γίνονται ακόμη πιο περίπλοκες αν ένας από τους συντρόφους πάσχει από άνοια, όπου μπορεί να υπάρχει αβεβαιότητα σχετικά με την ικανότητά του να δώσει τη συγκατάθεσή του.