Η Γέννηση του Χριστού ας σημάνει την αρχή για μια καλύτερη ζωή γεμάτη αλήθεια και φως

Θεολογική ερμηνεία της εικόνας της Γέννησης

Media+ 22/12/2023Τελευταία ενημέρωση: 22/12/2023

Ανάγνωση 2 λεπτών

Η Γέννηση τοποθετείται μέσα σε σκοτεινόχρωμο σπήλαιο, παράδοση που ξεκινάει από το απόκρυφο Ευαγγέλιο του Ιακώβου, συμβολίζοντας το πνευματικό σκοτάδι του ειδωλολατρικού κόσμου, το οποίο θα φωτίσει ο «Ήλιος της Δικαιοσύνης», προεικονίζοντας τον ενταφιασμό του Χριστού και το σκοτεινό Άδη, τον οποίο θα νεκρώσει ο τεχθείς Βασιλέας.

Η Θεοτόκος κατέχει επιβλητική θέση στην εικόνα με συνειδητή μεγέθυνση της μορφής της να αποσκοπεί στην προβολή του πρωταγωνιστικού της ρόλου στο μυστήριο της Θείας Ενανθρωπήσεως. Κοντά στο βρέφος, αλλά ταυτόχρονα και μακριά, επειδή ο γιός της είναι ταυτόχρονα και Θεός της, με το βλέμμα στραμμένο μακριά γιατί σκέπτεται το θάνατο του Ιησού. Το Θείο Βρέφος εμφανίζεται σπαργανωμένο, ακολουθώντας πιστά την ευαγγελική περικοπή. Η φάτνη είναι κιβωτιόσχημη και σε συνδυασμό με το παραπάνω αποτελεί προτύπωση του σαβάνου και της ταφής του Κυρίου. Το βόδι και ο όνος συμβολίζουν το «λείμμα» της Παλαιάς Διαθήκης, δηλαδή το τμήμα του λαού που θ’ αναγνωρίσει τον Ιησού ως Μεσσία, σύμφωνα και με την προφητεία του Ησαία.

Η στάση των αγγέλων δείχνει σεβασμό (καλυμμένα ιμάτια), δέος και κατάπληξη εμπρός στο υπερφυές μυστήριο της Σαρκώσεως. Στο επάνω δεξιό μέρος της εικόνας εικονίζεται ο «ευαγγελισμός» (χαρούμενη είδηση) των ποιμένων, με τον άγγελο να κρατεί το γνωστό ραβδί των αγγελιοφόρων και τη στάση των ποιμένων να φανερώνει την κατάπληξη και τη χαρά τους. Η προσκύνηση των Μάγων συνέβη αρκετό καιρό μετά τη Γέννηση, αλλά στις βυζαντινές εικόνες έχουμε υπέρβαση της χρονικότητας και της φυσικής ακολουθίας.

Παριστάνονται σε τρείς διαφορετικές ηλικίες, διακηρύσσοντας την την οικουμενικότητα του χριστιανικού κηρύγματος, ανεξάρτητα από ηλικία, εμπειρία ζωής, μορφωτικό και κοινωνικό επίπεδο. Ο θεολόγος και μάρτυρας Ωριγένης, από την Αλεξάνδρεια, ήταν αυτός που για πρώτη φορά (αρχές 3ου αι.) δήλωσε τον αριθμό των μάγων: ήταν τρεις, όσα και τα δώρα τους. Σχετικά καθυστερημένα, τον 6ο αι., οι μάγοι απέκτησαν τα ονόματά τους: Κάσπαρ ή Γάσπαρ, Μελχιώρ και Βαλτάσαρ. Το χρυσάφι, με τη λάμψη του και τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του, είναι δώρο για βασιλικές γεννήσεις, ο λίβανος ήταν δηλωτικός της θεϊκής ιδιότητας του Ιησού ενώ η σμύρνα της θνητής. Μετά την Άλωση η Μάρω, χριστιανή σύζυγος του σουλτάνου Μουράτ Β’ (1421-1451) καί μητρυιά του Μωάμεθ Β’ του Πορθητού, τα μετέφερε αυτοπροσώπως στην Ιερά Μονή Αγίου Παύλου στο Αγιον Όρος.

Ο Ιωσήφ κάθεται συλλογισμένος, υποσημαίνοντας τις αμφιβολίες που φαίνεται ακόμα να έχει. Σε μερικές εικόνες μπροστά στον Ιωσήφ στέκεται και συνομιλεί ένας τσοπάνος, συνήθως γέρος, κακόμορφος, που σύμφωνα με τα Απόκρυφα είναι ο διάβολος μεταμορφωμένος σε τσοπάνη που πειράζει τον Ιωσήφ δείχνοντας την ροζιασμένη μαγκούρα του λέγοντας ειρωνικά, πως αν αυτό το ξεραμένο ξύλο βλαστήσει με φύλλα και κλαδιά, τότε μπορεί και μια Παρθένα να γεννήσει. Σε κάποιες μάλιστα εικόνες, σαν άλλη επίρρωση της Παρθενίας της Θεοτόκου, ζωγραφίζεται βλαστημένη η ποιμενική ράβδος. Η χριστιανική συνείδηση στη σκηνή του λουτρού του θείου Βρέφους είδε την πραγματικότητα της σαρκώσεως του Θεού Λόγου, και όπως πλένονται όλα τα νεογνά έτσι κι’ Αυτός πλένεται από τις δύο γυναίκες. Στη σκηνή του Λουτρού διάφοροι μελετητές βλέπουν μια προεικόνιση του Βαπτίσματος.

Η ακτίνα που εξέρχεται από τον ουρανό σε τρείς λάμψεις προσδιορίζει τη συμμετοχή των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδος στη θεία οικονομία της σωτηρίας. Τοιχογραφία απ’την Παναγία την Κερα στην Κριτσά.