Τι γίνεται στους ΟΤΑ με τα ακίνητά τους και την οικονομική εξάρτηση από το κράτος

Ελλειμματικοί ως επί το πλείστον οι ΟΤΑ, όπου δεν στηρίζονται σε δικές τους τσέπες, και έχουν βασική πηγή εσόδων το κράτος είναι μερικά από τα συμπεράσματα για την αυτοδιοίκηση.

Σε συνέχεια της εκλογικής μάχης, ενόψει της νέας θητείας των τοπικών «κυβερνητών», το in αποτυπώνει την εικόνα των Δήμων, των πόρων και των προκλήσεων.

Από την επεξεργασία των διαθέσιμων στοιχείων, τόσο του κρατικού προϋπολογισμού, όσο και των μελετών – πορισμάτων (ΚΕΦΙΜ, Ελεγκτικό Συνέδριο), τα βασικά συμπέρασμα είναι ότι οι Δήμοι παρουσιάζουν μικρή οικονομική αυτοτέλεια, αφού τα έσοδα τους προέρχονται κυρίως από την κρατική επιχορήγηση. Δηλαδή, κατά μέσο όρο, μόνο το 36% των συνολικών τους εσόδων προέρχονται από ίδια έσοδα. Ως προς τα φέσια, η εικόνα είναι βελτιωμένη, με το σύνολο των ληξιπρόθεσμων οφειλών όλων των δήμων (2021) να αντιστοιχεί στο 1,6% των δαπανών τους, σημαντικά μειωμένες σε σχέση με τα προηγούμενα έτη.

ΟΤΑ: Έλλειμμα το 2023 και το 2024

Το 2023 το ισοζύγιο των ΟΤΑ αναμένεται να διαμορφωθεί σε έλλειμμα 318 εκατ. ευρώ, έναντι πρόβλεψης ελλείμματος 148 εκατ. ευρώ. Το οικονομικό επιτελείο αναφέρει στο κείμενο του κρατικού προϋπολογισμού ότι η εκτιμώμενη επιδείνωση του δημοσιονομικού αποτελέσματος κατά 170 εκατ. ευρώ οφείλεται κυρίως στην αύξηση των επενδυτικών δαπανών και στην επίδραση του πληθωρισμού, η οποία αντισταθμίζεται εν μέρει από τις αυξημένες τρέχουσες και λοιπές κεφαλαιακές μεταβιβάσεις κατά 571 εκατ. ευρώ (μεταβιβάσεις από τον τακτικό προϋπολογισμό, το ΕΣΠΑ και το Ταμείο Ανάκαμψης).

Οι ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις των ΟΤΑ ανέρχονται τον μήνα Ιούλιο του τρέχοντος έτους στο ποσό των 157 εκατ. Ευρώ Σύμφωνα με τον κρατικό προϋπολογισμό, το 2024 το ισοζύγιο των ΟΤΑ προβλέπεται πάλι να διαμορφωθεί σε έλλειμμα ύψους 288 εκατ. ευρώ, αν και βελτιωμένο σε σχέση με τις εκτιμήσεις του 2023 κατά 30 εκατ. ευρώ.

Στις δαπάνες ενσωματώνονται αυξημένες παροχές σε εργαζόμενους λόγω του νέου μισθολογίου των δημοσίων υπαλλήλων, που τίθεται σε εφαρμογή από 01.01.2024 (ν.5045/2023). Οι κρατικές δαπάνες σε φορείς εντός και εκτός Γενικής Κυβέρνησης προβλέπεται ότι θα διαμορφωθούν στα 31.944 εκατ. ευρώ, μειωμένες κατά 1.307 εκατ. ευρώ έναντι της εκτίμησης του 2023. Για το 2024 η πρόβλεψη για τις μεταβιβάσεις σε ΟΤΑ και ΟΚΑ ανέρχεται σε 2.983 εκατ. ευρώ και 20.957 εκατ. ευρώ, αντίστοιχα.

Προϋπολογισμοί επενδύσεων: μόνο το 1% των δήμων τους τήρησαν σε ποσοστό άνω του 50%
Από τις μεγαλύτερες προκλήσεις, και ειδικά μετά τις εικόνες των φυσικών καταστροφών, είναι τα νέα έργα σε υποδομές. Σε ότι αφορά τους προϋπολογισμούς επενδύσεων, το 2021 μόνο το 1% των δήμων τους τήρησαν σε ποσοστό άνω του 50% (ΚΕΦΙΜ, Σεπτέμβριος 2023). Μάλιστα, αυτά τα ποσοστά δεν παρουσιάζουν σημαντικές διακυμάνσεις την τελευταία πενταετία.

Στο προσχέδιο του κρατικού προυπολογισμού για το 2024, αναφέρεται ότι ενισχύεται περαιτέρω η επενδυτική δραστηριότητα των ΟΤΑ με τη συνεχιζόμενη ωρίμανση των έργων του επενδυτικού προγράμματος «Αντώνης Τρίτσης» και τις δράσεις που χρηματοδοτούνται από πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης. Να σημειωθεί ότι το νέο ΕΣΠΑ περιλαμβάνει 13 Περιφερειακά Προγράμματα και το κάθε περιφερειακό πρόγραμμα που περιλαμβάνει έργα και ​δράσεις συνολικού ύψους περί τα 8,1 δισ. ευρώ.

Όπως τονίζεται στο προσχέδιο, προκειμένου να καλυφθεί το αυξημένο κόστος μισθοδοσίας από την αναμόρφωση του μισθολογίου του δημόσιου τομέα αυξάνονται οι Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι (ΚΑΠ) της τοπικής αυτοδιοίκησης κατά 170 εκατ. ευρώ και το συνολικό ύψος των τρεχουσών και λοιπών κεφαλαιακών μεταβιβάσεων εμφανίζεται ενισχυμένο κατά 203 εκατ. Ευρώ.

Οι Δήμοι δεν έχουν ακριβή εικόνα των ακινήτων

Στη «φάκα» πιάνεται και ο τρόπος λειτουργίας των Δήμων, σύμφωνα με τις συνόψεις των Εκθέσεων των θεματικών ελέγχων του Ελεγκτικού Συνεδρίου, η οποία έκθεση δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο του 2023.

Καταρχάς, το ενιαίο τέλος καθαριότητας και φωτισμού αποτελεί το μέσο με το οποίο διασφαλίζεται η παροχή των σχετικών υπηρεσιών από τους δήμους. Ο ανταποδοτικός χαρακτήρας του τέλους προσδιορίζει τον σκοπό της επιβολής του, που συνίσταται στην κάλυψη της σχετικής δαπάνης με επιμερισμό της μεταξύ των υποχρέων ανάλογα με το βαθμό χρήσης των σχετικών υπηρεσιών. Οι δήμοι δεν έχουν ακριβή εικόνα των ακινήτων που βαρύνονται με το τέλος ούτε και των υπόχρεων για την καταβολή του τέλους προσώπων.

Ως προς τον ΤΑΠ, οι δήμοι δεν έχουν πλήρη εικόνα των ακινήτων που βρίσκονται εντός της διοικητικής τους περιφέρειας και βαρύνονται με το ΤΑΠ, ιδίως των μη ηλεκτροδοτούμενων, ούτε και των υποχρέων για την καταβολή του τέλους προσώπων. Σύμφωνα με την έκθεση ελέγχου, δεν έχουν σύστημα επαλήθευσης του δηλωθέντος λόγου εξαίρεσης ενός ακινήτου από το τέλος ακίνητης περιουσίας ούτε παρακολουθούν αν διατηρείται ο λόγος εξαίρεσης σε όσα ακίνητα χορηγήθηκε εξαίρεση.

Εντοπίστηκαν περιπτώσεις μη ορθού υπολογισμού του ΤΑΠ κυρίως λόγω μη επικαιροποίησης των τιμών ζώνης. Το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων του ΤΑΠ προέρχεται από τα ηλεκτροδοτούμενα ακίνητα, ενώ για τα μη ηλεκτροδοτούμενα ακίνητα η βεβαίωση και είσπραξη του τέλους εμφανίζει σημαντική υστέρηση. Δεν διασφαλίζεται ότι το 50% του εισπραττόμενου τέλους διατίθεται για τους σκοπούς που προβλέπονται στον νόμο.

Οι ευάλωτοι πολίτες

Οι ελεγχόμενοι Δήμοι δεν διαθέτουν σαφή εικόνα του πληθυσμού – στόχου που είναι οι ευάλωτες ομάδες και ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας. Ο ακριβής προσδιορισμός και η ταξινόμηση σε επιμέρους κατηγορίες (άνεργοι, αλλοδαποί, μονογονεϊκές οικογένειες κ.λπ.) είναι πολύ σημαντικός, ώστε να καθοριστούν λεπτομερώς οι δράσεις πληροφόρησης και δημοσιότητας που είναι κατάλληλες για κάθε μία από τις ομάδες αυτές, να επιτυγχάνεται η προσέγγισή τους και να εξασφαλίζεται η συμμετοχή τους στο Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα.

Σημειώνεται ότι το Πρόγραμμα του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος τέθηκε σε εθνική εφαρμογή προκειμένου, σε συμμόρφωση με τις συνταγματικώς κατοχυρωμένες αξίες της προστασίας του ανθρώπου και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, του κοινωνικού κράτους δικαίου, αλλά και του δικαιώματος συμμετοχής στην κοινωνική και οικονομική ζωή της χώρας, να υποστηρίξει άτομα και νοικοκυριά που ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας. Το Πρόγραμμα είναι αμιγώς προνοιακού χαρακτήρα και λειτουργεί κατά τρόπο συμπληρωματικό, δεδομένου ότι εγγυάται ένα συγκεκριμένο ύψος εισοδήματος καλύπτοντας την διαφορά μεταξύ αυτού και του εισοδήματος του ωφελούμενου.

Με πολύ αργούς ρυθμούς ο σχεδιασμός διαχείρισης της ανακύκλωσης

Από τις ελεγκτικές εργασίες που διενεργήθηκαν, σύμφωνα με την έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου, προέκυψε πως ο τοπικός σχεδιασμός διαχείρισης της ανακύκλωσης υλοποιείται με πολύ αργούς ρυθμούς και οι πόροι που χρησιμοποιούνται δεν οδηγούν στα επιθυμητά αποτελέσματα. Διαπιστώθηκαν σοβαρές ελλείψεις σε επίπεδο οργάνωσης και σχεδιασμού ενώ απουσιάζουν μηχανισμοί παρακολούθησης, αξιολόγησης και λογοδοσίας.

Η έλλειψη των απαραίτητων υποδομών υποδοχής των ειδικών ρευμάτων ανακυκλώσιμων υλικών αποβλήτων, κυρίως λόγω γραφειοκρατικών αγκυλώσεων, απουσίας συνοδευτικών οικονομικών μέτρων αλλά και εξαιτίας των αδύναμων εσωτερικών διαδικασιών συντονισμού και ανάληψης πρωτοβουλιών από τα όργανα διοίκησης των Δήμων δεν επέτρεψε την επίτευξη υψηλών επιδόσεων σε κανένα επιμέρους στόχο για την ανακύκλωση, με τα περισσότερα προγράμματα να υλοποιούνται πιλοτικά με μικρή συμμετοχή των δημοτών.

Το σύστημα διαχείρισης των αστικών αποβλήτων και ειδικότερα των ανακυκλώσιμων χαρακτηρίζεται από κατακερματισμό αρμοδιοτήτων, συστημάτων και εποπτικών μηχανισμών. Η πληροφορία όσον αφορά την παραγωγή και ανακύκλωση των αστικών αποβλήτων σε επίπεδο Δήμων δεν είναι πάντα ακριβής, ενώ η απουσία τακτικών μηχανισμών ελέγχων της ακρίβειας των στοιχείων από την Πολιτεία και τα αρμόδια όργανα, ενέχουν κινδύνους στην εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων.

Η μέση επίδοση ανά αποκεντρωμένη διοίκηση

Το Κέντρο Διεθνούς & Ευρωπαϊκής Πολιτικής Οικονομίας & Διακυβέρνησης (ΚεΔΕΠΟΔ), το το ερευνητικό κέντρο του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου εξάγει βασικά συμπεράσματα για τα οικονομικά στοιχεία των δήμων το οικονομικό έτος 2021 όπου μεταξύ άλλων δείχνει ότι η μέση επίδοση στην οικονομική αποδοτικότητα των δήμων είναι χαμηλή, ξεπερνώντας οριακά τη βάση. Έτσι, οι δήμοι παρουσιάζουν μικρή οικονομική αυτοτέλεια, αφού τα έσοδα τους προέρχονται κυρίως από την κρατική επιχορήγηση. Κατά μέσο όρο, μόνο το 36% των συνολικών τους εσόδων προέρχονται από ίδια έσοδα.

Επίσης, το σύνολο των ληξιπρόθεσμων οφειλών όλων των δήμων το 2021 αντιστοιχεί στο 1,6% των δαπανών τους, σημαντικά μειωμένες σε σχέση με τα προηγούμενα έτη. Το 2021 κανένας δήμος δεν κατάφερε να τηρήσει τον προϋπολογισμό του σε ποσοστό άνω του 80%, ενώ μόνο το 27% κατάφερε να τον τηρήσει σε ποσοστό άνω του 50%. Τα ποσοστά αυτά δεν παρουσιάζουν σημαντικές διακυμάνσεις την τελευταία πενταετία.

Σύμφωνα με την διοικητική αποκέντρωση του κράτους στην Ελλάδα υπάρχουν 7 αποκεντρωμένες διοικήσεις που με την σειρά τους διαιρούνται σε πρωτοβάθμιους (δήμους) και δευτεροβάθμιους (περιφέρειες) οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ).

Σύμφωνα με την έρευνα του ΚΕΦΙΜ, η μέση επίδοση στην οικονομική αποδοτικότητα των δήμων φέρνει την αποκεντρωμένη διοίκηση Μακεδονίας – Θράκης στην πρώτη θέση με μέση επίδοση 5,50/10, ενώ ακολουθούν η αποκεντρωμένη διοίκηση Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας και Ιονίου με μέση επίδοση 5,37/10, η αποκεντρωμένη διοίκηση Αιγαίου με μέση επίδοση 5,30/10, η αποκεντρωμένη διοίκηση Κρήτης με μέση επίδοση 5,23/10, η αποκεντρωμένη διοίκηση Ηπείρου – Δυτικής Μακεδονίας με μέση επίδοση 5,22/10, η αποκεντρωμένη διοίκηση Αττικής με μέση επίδοση 5,21/10 και τέλος η αποκεντρωμένη διοίκηση Θεσσαλίας – Στερεάς Ελλάδας με μέση επίδοση 5,17/10.