Περπατούσα στη via Broletto και με προσπέρασε ένα νεαρό ζευγάρι: ένα λεπτό αγόρι ασιατικής καταγωγής και μια καλλίγραμμη μισχώδης μαυρούλα, κι οι δυο κάτω απ’ στα είκοσι, χέρι-χέρι με ρούχα casual σε urban style. Εκείνη τη στιγμή στο Μιλάνο αντίκρισα την πραγματικότητα μιας παγκοσμιοποιημένης αστικής κοινωνίας. Κάπου εκεί γύρω σεργιανούσαν σε παρέες και οι δικοί μας φοιτητές, έχοντες φτάσει στο τέρμα μιας εκπαιδευτικής περιήγησης στην καρδιά της Ευρώπης.
Από το αλπικό Chamonix της πλουτοκρατικής ακηδίας, στην γαλλική Γενεύη σε απόσταση αναπνοής από το CERN, το ερευνητικό κέντρο που προκαλεί δέος, διότι εκεί χτυπάει η άοκνη καρδιά της πειραματικής Φυσικής, της ακατάσχετης επιστημονικής προόδου και της ακατάλυτης διερεύνησης της αλήθειας του σύμπαντος. Την επόμενη μέρα βρισκόμασταν στη Ζυρίχη, στου ETH (Eidgenössische Technische Hochschule Zürich) ένα AEI υψηλού κύρους, που ιδρύθηκε το 1855 σε πανοραμικό σημείο στο κέντρο της πόλης και εστιάζει σε πεδία Μαθηματικών, Διοίκησης Επιχειρήσεων, Τεχνολογίας κτλ. Αργότερα στην Πολυτεχνική Σχολή του ΕΤΗ, στο Hönggerberg, μας ξενάγησαν υπό βροχή, χαλάζι και λιακάδα. Ο καιρός άλλαζε από το κτήριο Φυσικής, στο κτήριο Χημείας, Βιολογίας, Επιστήμης Υλικών, Αρχιτεκτονικής. Στον επόμενο κόμβο βιώσαμε μιαν εμπειρία Sci-Fi έχοντας αισθητηριακές εμπειρίες των επιστημονικών εφαρμογών του μέλλοντος στο μεγαλύτερο ερευνητικό κέντρο Φυσικών Επιστημών και Μηχανικής της Ελβετίας, το Paul Scherrer Institute (PSI).
Είχαμε επαφή με την εφαρμοσμένη και βασική έρευνα, που συντελείται στα τρία βασικά πεδία εκεί στο Villingen, δηλαδή στην Ύλη και στα υλικά, στην Ενέργεια και στο περιβάλλον και στην Ανθρώπινη Υγεία, και επιμένει επίζηλα για λύσεις στα αδιέξοδα του τρίστρατου της κοινωνίας, της βιομηχανίας και της επιστήμης.
Το βράδυ διανυκτερεύσαμε στο Μόναχο, ώστε να βρεθούμε με μιαν ανοιξιάτικη λιακάδα στο μουσείο BMW Welt, το καμάρι της βαυαρικής βιομηχανίας, μια καπιταλιστική αιχμή δόρατος. Μια βόλτα στην ηλιόλουστη Marienplatz συνέβαλε στο να τακτοποιήσουμε αναστοχαστικά τα καταιγιστικά και αλλεπάλληλα βιώματα των ημερών… που συνόψιζαν έναν ακραιφνή clean-cut καπιταλισμό της εκπαίδευσης, της έρευνας και της τεχνολογίας. Οι αξιοζήλευτες αίθουσες διδασκαλίας, τα πεντακάθαρα γραφεία, οι άσπιλοι τοίχοι μέσα κι έξω, αλλά και εξαιρετικοί χώροι υγιεινής …Respect!
Μείναμε άναυδοι από την εκκωφαντική σιωπή καθαριότητας και ευταξίας, που πλάκωνε αποστειρωμένη την σχεδόν …αντισηπτική πρόταση αυτών των τέλειων συνθηκών για να επενδύσει κανείς στις επόμενες σπουδές του. Ξανασκέφτηκα την προαιώνια και αμαρτωλή σχέση ιδιωτικού και δημόσιου χώρου στην παντέρμη Ελλάδα, που μετράει λίγα μόνο χρόνια από τα 1947 ως ενοποιημένη εδαφική επικράτεια. Η παλιά Ελβετική Ομοσπονδία, όμως, ξεκίνησε και αναπτύχθηκε ιστορικά από τον 13ο ως τον 16ο αιώνα, όταν το 1516 με τον Καλβίνο άρχισε μια Μεταρρύθμιση, που ολοκληρώθηκε με τη Συνθήκη της Βεστφαλίας το 1648.
Σε αυτή τη φάση έδρασε ο μυθικός ήρωας και άριστος τοξοβόλος Γουλιέλμος Τέλλος. Από τότε μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα έχουμε το ancient régime, μια ακόλουθη παρένθεση ναπολεόντειας διακυβέρνησης που κατέληξε στην αποκατάσταση του ομοσπονδιακού καθεστώτος με το Σύνταγμα του 1874, το οποίο αναθεωρήθηκε μόλις προ 16 ετών! Κανένας θεσμικός παραλληλισμός με τον πολύπαθο ελλαδικό χώρο και την αέναη αμφισβήτηση της ηπειρωτικής και αρχιπελαγικής επικράτειάς του.
Έτσι, λοιπόν, η ατίθαση πολιτικότητα της νεοελληνικής κουλτούρας έχει τις εύλογες ερμηνείες της. Η εκπαίδευσή μας έχει τα κουσούρια της σάρκας, της ψυχής και της ιδιοσυγκρασίας μας. Τα πανεπιστήμιά μας έχουν την πολύχρωμη και κραυγαλέα βαβούρα μιας ελευθερίας που- έστω κι αν αναμφίβολα φτάνει ενίοτε σε σημεία ασυδοσίας- έχει νιάτα ζωηρά, νοήμονα, ευφυά, με χιούμορ απίστευτο, πειθαρχία όση χρειάζεται και ερωτική διάθεση για τη ζωή και την καθημερινότητα. Ταξιδεύοντας οι φοιτητές του ΕΜΠ, εκτός από τα άσπιλα ΑΕΙ και τους άγραφους (χωρίς γκράφιτι) ευρωπαϊκούς αστικούς τοίχους, διαπίστωσαν το ακριβές αντίτιμο των 3,50 € για μια γουλιά νερό, την ωμή κοστολόγηση (με μπάρες στα WC) του ουρείν επειγόντως σε καταστήματα της ελβετικής και γερμανικής Autobahn, την επιλεκτική αντιμετώπιση των λαϊκών γκρουπ από τους «άλλους» πελάτες, δηλαδή την ψυχρή ταξική διάκριση μεταξύ φτωχών και πλούσιων, την τσιγκουνιά των πλουσιότερων ευρωπαϊκών χωρών στο διαθέσιμο για μας πρωινό στα ξενοδοχεία τους.
Και συγκινήθηκα διότι οι φοιτητές μας σε όλο το ταξίδι ήσαν συμπεριφορικά άψογοι, τιμώντας έμπρακτα τους γονείς τους και τους δασκάλους τους, αποδεχόμενοι ευάγωγα την έννοια της συγχώρεσης, δηλαδή της συνύπαρξης στον ίδιο χώρο, με τις διαφορετικές απόψεις τους στις αναπάντεχες συμπεριφορές των Ευρωπαίων ή στις μηχανολογικές αναποδιές, που μας έλαχαν στα 2.700 χλμ των διαδρομών μας. Δεν θα άλλαζα αυτή τη ζωντάνια τους με τα καλοκουρδισμένα στρατιωτάκια που κυκλοφορούν στα ευρωπαϊκά οδικά δίκτυα και στους άψογα οργανωμένους αστικούς χώρους των 5 ευρωπαϊκών χωρών που διασχίσαμε.
Ως χώρα θα φτάσουμε κάποτε στην αξιοζήλευτη κτηριακή κατάσταση των ξένων, όμως, αλίμονο, εύχομαι αυτό να μη κοστίζει την απώλεια της ομορφιάς της νεολαίας μας. Θα συνεχίσω όσο μπορώ να τους εμψυχώνω να σκέπτονται καλοπροαίρετα, ζωηρά- έστω και κραυγαλέα- και να αμφισβητούν με φιλοσοφικό αναστοχασμό κάθε πλαίσιο αναγκαστικής πειθαρχίας. Η συμμόρφωση πρέπει να είναι επιλογή ελευθερίας και όχι υποχρέωση. Αλλιώς, η μόρφωση και η ζωή-και μάλιστα η ακαδημαϊκή- είναι δυναστική, χωρίς πλάκα, δίχως χαρά, χωρίς αγάπη. Όλα αυτά εύχομαι να τα κρατήσουμε ζωντανά, όσο μπορούμε, και να διεκδικούμε τον δικό μας ελληνικό, αγαπητικό και συγχωρητικό τρόπο απέναντι σε κάθε είδους αναγκαστική «μεταρρύθμιση», που απαιτεί να μας μετατρέψει σε ανέραστους προτεστάντες και στεγνούς χρηματοθήρες καλβινιστές.
